Η «ιδεολογία» της ήττας

«Όποιος βρεθεί με άλογο / του μένει να τραβήξει για την ήττα / καβαλάρης».

Στα μέσα της δεκαετίας του 1960 κυκλοφόρησε ένα δοκίμιο του Βύρωνα Λεοντάρη  με τίτλο «η ποίηση της ήττας» (Επιθεώρηση τέχνης, 1963 και 1964) μέσα από το οποίο αυτός αλλά και άλλοι ποιητές  (Αναγνωστάκης, Λειβαδίτης, Κατσαρός, Αλεξάνδρου, Πατρίκιος κλπ) εξέφρασαν τον σκεπτικισμό τους για την αριστερά, δηλαδή για τη σταλινική/ζαχαριαδική αντίληψή της που ηττήθηκε στρατιωτικά στον εμφύλιο. (Βέβαια, η ορθόδοξη εκδοχή της αριστεράς επιμένει διατεινόμενη: «Τι κι αν έπεσε ο Γράμμος, εμείς θα νικήσουμε». Εκεί η ήττα λειτουργεί άμεσα, επιθετικά, ρεβανσιστικά και το όπλο παραμένει παρά πόδα). Αυτός ο σκεπτικισμός ήταν που οδήγησε, στη δεκαετία του ’60, μέσα και από την ΕΔΑ, στη δημιουργία του ρεύματος του αντιδογματισμού, απ’ το οποίο ακόμη αρδεύεται η καθ’ ημάς ανανεωτική αριστερά η οποία εκφράζεται πολιτικά με τον ΣΥ.ΡΙΖ.Α.

Η «μεταμαρξιστική ευρωπαϊκή αριστερά» πέτυχε να κρίνεται όχι πολιτικά αλλά ηθικά. Να κρίνεται όχι για την αποτελεσματικότητά της ή το εφικτό και εφαρμόσιμο των προτάσεών της αλλά με βάση έναν νεφελώδες δικής της εμπνεύσεως «αξιακό» κώδικα

Αυτή η εσωτερικευμένη «ψυχολογία» της ήττας αποτελεί έκτοτε ένα μόνιμο χαρακτηριστικό της ανανεωτικής αλλά και ριζοσπαστικής συγχρόνως  αριστεράς. Παράγωγο της «θυματοποιημένης» λογικής αποτελεί ένα μοναδικό φαινόμενο στον πολιτικό χάρτη και την μεταπολεμική ιστορία της Ευρώπης. Η «μεταμαρξιστική ευρωπαϊκή αριστερά» πέτυχε να κρίνεται όχι πολιτικά αλλά ηθικά. Να κρίνεται όχι για την αποτελεσματικότητά της ή το εφικτό και εφαρμόσιμο των προτάσεών της αλλά με βάση έναν νεφελώδες δικής της εμπνεύσεως «αξιακό» κώδικα. Για την Gauche caviar «αριστερά του χαβιαριού» φταίνε μόνο οι άλλοι ή το Σύστημα, ο μεγάλος Άλλος. Η επένδυση στη θυματοποίηση λειτουργεί ως άριστο εργαλείο της κοινωνικής μηχανικής. Η θυματοποίηση προκαλεί συμπάθεια, απενοχοποιεί τους ηττημένους και δημιουργεί ενοχικά σύνδρομα στους νικητές ή τουλάχιστον το πέτυχε αυτό στην μεταπολεμική Ελλάδα. Τα κατά περιόδους «θύματα» είναι οι μετανάστες, οι πρόσφυγες, οι διαφορετικοί, οι αποκλίνοντες (η εφευρετικότητα του « new speak” της νέας γλώσσας κατά Orwell είναι πραγματικά αξιοθαύμαστη).

Μέσα από αυτή τη διαδικασία θεωρεί ότι θα βρει τα νέα κοινωνικά υποκείμενα τα οποία με τη σειρά τους θα διαποτίσουν με τις ιδιαιτερότητές τους την εργατική τάξη αλλά και την ευρύτερη κοινωνία των πολιτών. Αυτό θα λειτουργήσει «απελευθερωτικά», ενοχοποιώντας ταυτόχρονα και όσους παραμένουν κολλημένοι σε προκαταλήψεις. Αν η πλειοψηφία συνεχίσει να  ανθίσταται και να μην ελκύεται  τότε το επόμενο βήμα είναι η δαιμονοποίηση όσων δεν αυτοενοχοποιούνται. Το ιδεολόγημα αυτό είναι στηριγμένο σε ένα αντιφατικό και εν πολλοίς μη ρεαλιστικό αφήγημα, με συνέπεια οι αποτυχίες και οι απογοητεύσεις να είναι πολύ συχνές και οδυνηρές.

Τότε αντιπαρατάσσουν το αποστομωτικό επιχείρημα «συγκρουστήκαμε αλλά ηττηθήκαμε προς το παρόν» -με το παρόν να εκτείνεται στο διηνεκές- «ας κάνουμε μία τακτική υποχώρηση μέχρι ο συσχετισμός δυνάμεων και οι συνθήκες επιτρέψουν την αντεπίθεση και την τελική νικητήρια έφοδο» (ο ίδιος ο Λένιν υπέγραψε την Συνθήκη Μπρεστ –Λιτόφσκ και έκανε την ΝΕΠ – έλεγε πολύ σοβαρά από τηλοψίας  σχετικά πρόσφατα ο επικεφαλής της εσωκομματικής αντιπολίτευσης Ν.Φίλης.

Παραβλέπουν όμως το ενδεχόμενο η επένδυση στον «δικαιωματισμό» να αποτύχει παταγωδώς και  οι μέχρι τώρα «μειονότητες» και αυριανές κοινότητες να μην εγκολπωθούν όλες τις προτεραιότητές τους και να μην αλλοαναγνωριστούν ως δομικά στοιχεία του υπό διαμόρφωση νέου καθεστώτος αλλά να στραφεί η μία έναντι της άλλης π.χ μουσουλμάνοι εναντίον ομοφυλόφιλων. Σ’αυτή τη περίπτωση η «ιδεολογία» της ήττας ευελπιστεί ότι δεν θα έχει στερέψει από καινούργια εφευρήματα.

Κώστας Βαϊούλης – Καθηγητής – Πολιτικός αναλυτής