Η αποτυχία της επιτυχίας

Γράφει η Εύη Μποτσαροπούλου

Στο πρώτο έτος της Νομικής Σχολής, όταν σπούδαζα στη Θεσσαλoνίκη, υπήρχε το μάθημα της Κοινωνιολογίας του Δικαίου που μας εισήγαγε στις γενικές έννοιες της επιστήμης της Κοινωνιολογίας και της Σημειωτικής, στηριζόμενη κυρίως στο έργο του Ουμπέρτο Έκο.

Αυτό που μου είχε κάνει φοβερή εντύπωση τότε και θυμήθηκα τώρα, ήταν η ανάλυση της συναισθηματικής και κοινωνικής εμπλοκής του υποκειμένου στην σχέση ανάμεσα στο σημαίνον και το σημαινόμενον και το κατά πόσο επηρεάζεται η παρατήρηση των ερεθισμάτων/μηνυμάτων από την προσωπική κατάσταση και το κοινωνικό πλαίσιο που βρίσκεται το υποκείμενο. Για να γίνει κατανοητή η προσέγγιση του Έκο, στο βιβλίο αναφερόταν τα ακόλουθα παραδείγματα:

Έστω ότι, κάποιος αποφασίζει να αγοράσει ένα συγκεκριμένο μοντέλο αυτοκινήτου σε συγκεκριμένο χρώμα πχ. λευκό· αμέσως μετά αρχίζει και παρατηρεί στους δρόμους της πόλης συνεχώς ίδια αυτοκίνητα με αυτό που επέλεξε. Το ίδιο συμβαίνει και με μία γυναίκα η οποία μόλις έμαθε ότι είναι έγκυος και βλέπει γύρω της πάρα πολλές εγκυμονούσες. Και στις δύο περιπτώσεις ο αριθμός των λευκών αυτοκινήτων τάδε μάρκας και οι γυναίκες που εγκυμονούν δεν έχει αλλάζει, δεν έχει αυξηθεί. Αυτό που άλλαξε είναι η κατάσταση του υποκειμένου, το οποίο λόγω αυτής της αλλαγής παρατηρεί γύρω του πληθώρα παρόμοιων καταστάσεων με αυτή που βιώνει το ίδιο, που προηγουμένως υπήρχαν μεν, δεν τις παρατηρούσε δε, γιατί δεν το ενδιέφεραν.

Την ώρα λοιπόν, που η Ευρώπη κλυδωνίζεται με τις αστοχίες της πολιτικής διαχείρισης της πανδημίας, το χάος που έχει δημιουργηθεί με τα προβλήματα στις προμήθειες των εμβολίων, το σουρεάλ ερώτημα “πότε η ΕΕ θα πλησιάσει τις ΗΠΑ (βλέπε Τραμπ) και το Ηνωμένο Βασιλείο (βλέπε brexit) στους εμβολιασμούς”, την ώρα που εμείς στην Ελλάδα παρακολουθούμε, παράλληλα με τα κρούσματα που αυξάνονται καθημερινά και πιθανόν να οδηγήσουν σε ένα τρίτο lockdown, τις ραγδαίες εξελίξεις στον χώρο του αθλητισμού και του θεάματος και ακούμε άναυδοι το «Όμορφή μου Κατερίνα» του Πανταζή για την βουλευτή Κυκλάδων της Νέας Δημοκρατίας Κατερίνας Μονογυιού… εγώ θυμήθηκα το μάθημα της σημειωτικής στο Πανεπιστήμιο.

Το θυμήθηκα λόγω της εγκύου του παραπάνω παραδείγματος του Έκο. Όπως η έγκυος βλέπει γύρω της συνέχεια εγκυμονούσες, έτσι αρχίζει να μου φαίνεται ότι αντιδρά ο γυναικείος πληθυσμός στην Ελλάδα μετά τις αποκαλύψεις της Μπεκατώρου και το πανηγύρι που άρχισε και θα συνεχιστεί στη showbiz. Με ανησυχεί αυτή η σχετικότητα της αύξησης των αριθμών. Και διευκρινίζω. Τα νούμερα των περιπτώσεων των γυναικών που έχουν υποστεί σεξουαλική ή άλλου είδους παρενόχληση και κακοποίηση στη δουλεία τους ή αλλού, δεν έχουν αυξηθεί· τα ίδια είναι αλλά δεν είχαν δημοσιοποιηθεί όπως τώρα. Αυτό που αυξήθηκε είναι το ποσοστό των γυναικών που θεωρούν ότι μπορεί να το έχουν πάθει και οι ίδιες και το σκέφτονται τώρα για πρώτη φορά.

Καθώς έχει αλλάξει το ερέθισμα/μήνυμα στην ελληνική κοινωνία, υπό τη νέα κοινωνική συνθήκη του κινήματος metoo, πολλές γυναίκες ωθούμαστε να αποκωδικοποιούμε συμπεριφορές του παρελθόντος, αλλάζοντας την σημασία του σημαινόμενου κατά τον Έκο, με αποτέλεσμα πολλές συμπεριφορές που ενδεχομένως να περνούσαν απαρατήρητες στο παρελθόν λόγω διαφορετικής κοινωνικής κωδικοποίησης, πλέον να συγκαταλέγονται στο πλαίσιο της έννοιας/κώδικα σεξουαλική παρενόχληση. Και αυτό συμβαίνει γιατί το μήνυμα που μεταφέρεται από τον πομπό στο δέκτη, ο κώδικας που συνδέει το σημαίνον με το σημαινόμενον, κατά την επιστήμη της Σημειωτικής, δεν είναι ποτέ αναπόσπαστο από το χωροχρονικό και κοινωνικό περιβάλλον.

Αν μπούμε όμως στη διαδικασία να εξετάσουμε μήπως τότε το βλέμμα του τάδε ή το σόκιν αστείο του δείνα ήταν σεξουσαλική παρενόχληση, έχουμε χάσει το παιχνιδί. Και το έχουμε χάσει με αντίστοιχο τρόπο που το χάνουμε ως γονείς όταν λέμε συνέχεια «μη» σε ένα πολύ μικρό παιδί, το οποίο κινδυνεύει έτσι να μην αναπτύξει ποτέ την κριτική ικανότητα να αντιλλαμβάνεται ποιο είναι το σημαντικό «μη». Θα χασουμε τις πραγματικές περιπτώσεις σεξουαλικής παρενόχλησης μέσα σε ένα κυκεώνα παρεξηγήμενου φλερτ και θα αποδυναμώσουμε το μήνυμα που θέλουμε να στείλουμε στον δέκτη.

Η πολύ πρόσφατη έρευνα «Δεν είναι αυτή η δουλειά μας» της ActionAid, που είναι η μεγαλύτερη επιστημονική έρευνα των τελευταίων ετών για τη σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία, έρχεται να δώσει στοιχεία· το 85% των γυναικών έχει υπάρξει θύμα σεξουαλικής παρενόχλησης στο χώρο της εργασίας. Στην έρευνα της ActionAid, στην ερώτηση για το ποιες σεξουαλικά παρενοχλητικές συμπεριφορές έχουν βιώσει, οι συμμετέχουσες είχαν να επιλέξουν από μία λίστα 11 πιθανών επιλογών που δημιουργούν μία κλιμάκωση στη σοβαρότητα της σεξουαλικής παρενόχλησης από το ένα έως το έντεκα. Αυτές ήταν οι απαντήσεις τους:

• 69% Προκλητικά βλέμματα
• 61% Αφήγηση σεξουαλικών/πρόστυχων αστείων ιστοριών
• 61% Μη-λεκτική συμπεριφορά σεξουαλικής φύσης
• 56% Σεξουαλικά/σεξιστικά σχόλια / προσβλητικές ερωτήσεις
• 56% Ανεπιθύμητη σωματική επαφή
• 41% Συνεχή αιτήματα για ραντεβού ή σεξουαλική συνεύρεση
• 37% Επίμονη παρακολούθηση
• 33% Μηνύματα με προσβλητικό περιεχόμενο
• 18% Εκβιασμός μέσω σεξουαλικών προτάσεων ή δωροδοκιών
• 17% Παρουσίαση πορνογραφικού υλικού
• 13% Βιασμός / απόπειρα βιασμού / σεξουαλική επίθεση

Στις 4 πρώτες κατηγορίες, που τα ποσοστά είναι πραγματικά πολύ υψηλά, ενέχει για μένα ο κίνδυνος να έχουμε μπερδευτεί λίγο.

Όχι, δεν είναι το κάθε βλέμμα, η κάθε αστεία ιστορία και σχόλιο σεξουαλική παρενόχληση. Μπορεί να είναι ίσως ακαλαίσθητα ή άκομψα, να είναι σεξιστικά –που και αυτή ή έννοια τείνει να ξεχυλώσει τον τελυταίο καιρό- συμβάντα, αλλά δεν είναι σεξουαλική παρενόχληση.

Κι αν συνεχίσουμε να αντιδρούμε με την ταχύτητα των τελευταίων ημερών, θα βιώσουμε την αποτυχία της επιτυχίας του metoo στην Ελλάδα.