Το ζύγι

Ζυγίζει η ζυγαριά στο σκοτάδι; Ζυγίζει, ναι. Όμως χρειάζεται φως για να δούμε αν το μέτρημα είναι σωστό. Αν τα ζύγια είναι σωστά.

Στο ”Κάλπικο Ζύγι ” του Γιόζεφ Ροτ , ο κρατικός επιθεωρητής επί των μέτρων και των σταθμών Άνζελμ Άιμπενσυτς , λίγο πριν πεθάνει απροσδόκητα (απροσδόκητα για τον ίδιο , όχι όμως για τον αναγνώστη) βλέπει στο εξόδιό του ονειρικό παραλήρημα τον εαυτό του στη θέση του ελεγχόμενου εμπόρου να αντιμετωπίζει έντρομος και ενοχικός τον μέγα επιθεωρητή . Ο μέγας κριτής βρίσκει όλα τα σταθμά κάλπικα και συνάμα όλα σωστά. Τον αθωώνει και ο Άνζελμ Άιμπενσυτς πεθαίνει αθώος.

Ο μέγας κριτής στην περίπτωση του βασιλιά Βαλτάσαρ είναι ο λόγος του Θεού μέσω του στόματος του σοφού Δανιήλ , ο οποίος απορρίπτει , καταδικάζει τον βασιλιά αφού μέτρησε και ζύγισε τις πράξεις του και την ασέβειά του. Έφτασε και στις μέρες μας η βιβλική αυτή ιστορία και χρησιμοποιείται συχνά στον δημόσιο λόγο σε περίπτωση εμφατικής καταδίκης πολιτικού αντιπάλου. Εμετρήθη, εζυγίσθη και εβρέθη ελλιπής , ακούμε και ”υποτασσόμαστε” στην ακρίβεια και την ψυχρή αμεροληψία των μέτρων και των σταθμών .Ελλιπής ,σίγουρα ,το ζύγι δε λαθεύει. Είναι όμως έτσι;

Κάθε κρίση που διαμορφώνει κάποιος βασίζεται σε μέτρα και σταθμά . Η έκθεση της κρίσης στο φως του δημοσίου λόγου τα αποκαλύπτει ως ένα βαθμό. Η κρίση αξιολογείται με τη σειρά της και αξιολογείται ο κριτής για την ποιότητα ,την ακρίβεια και την σταθερότητα των μέτρων και σταθμών που χρησιμοποιεί . Λάθος ζύγι είτε από προχειρότητα είτε από ανικανότητα είτε από άγνοια είτε από δόλο ,οδηγεί σε λάθος κρίση .Λάθος βέβαια για ποιον;

Ο δημόσιος λόγος και οι αξιολογικές κρίσεις που εκφράζονται δημοσίως , εκτός από τα ποιοτικά και συστατικά τους στοιχεία -τα μέτρα και τα σταθμά τους και τις προθέσεις τους-διαμορφώνονται και επηρεάζονται καθοριστικά από τον δημόσιο χώρο μέσα στον οποίο εκφράζονται. Το φως που φωτίζει μια κρίση επηρεάζει την μορφή και τον αντίκτυπό της .Η μορφή γίνεται όμως και ουσία , είναι ουσία. Το αποτύπωμα που αφήνει μοιάζει με μια αρχική υποσυνείδητη επιδίωξη , με μια υπόκωφη προσδοκία ,είναι η αρχική επιδίωξη και η εκπλήρωση της προσδοκίας. Ή έστω έτσι γίνεται αντιληπτό από το υποκείμενο που εκφράζει την κρίση και την προσδοκία και κατ’ αυτόν τον τρόπο εξασφαλίζεται η ικανοποίηση του υποκειμένου και τροφοδοτείται η ευαρέσκεια και έτσι η ανάλογη συνέχεια.

Ο χώρος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ως ο πλέον δημοφιλής και επιδραστικός χώρος έκφρασης δημοσίου λόγου έχει ως χαρακτηριστικά την σχεδόν απόλυτη ελευθερία έκφρασης και το σχεδόν απεριόριστο κοινό και δίδει επιπλέον τη δυνατότητα της ισότιμης παρουσίας ακόμα και σε περίπτωση ανωνυμίας του υποκειμένου ( οδηγούμαστε βέβαια και στη δυνατότητα παρουσίας και δημοσιολογίας μη υποκειμένων, αλλά αλγορίθμων – μία εξέλιξη των στρατευμένων τρολς ).

Δεν θα εξετάσω περιπτώσεις κρίσεων που χρησιμοποιούν ως μέτρο το απόλυτο ατομικό, οικονομικό, κομματικό , ιδεολογικό κτλ συμφέρον , άρα περιπτώσεις ατόμων ανελεύθερων , φανατικών , ιδιοτελών και στρατευμένων . Θα ήθελα να σταθώ στο πώς μπορεί ο χώρος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης να αλλοιώσει τα μέτρα και τα σταθμά ενός πολίτη που συμμετέχει στον δημόσιο λόγο.

Η τεράστια ελευθερία του μέσου και το εύρος του κοινού στο οποίο απευθύνεται , αντί να οδηγήσουν σε μία απελευθερωμένη έκφραση προσωπικού λόγου , καταλήγουν σε μία χειραγωγημένη έκφραση λόγου που αυτοπεριορίζεται και αφορά συγκεκριμένο κοινό. Το αρεστό κοινό που δημιουργεί μια αίσθηση ασφάλειας στο άτομο , μια αίσθηση αποδοχής και κατανόησης , μια αίσθηση του ανήκειν. Η αλλοιωμένη αίσθηση του χρόνου και του χώρου , το αχανές του κοινού και της ελευθερίας , θολώνουν τα σημεία αναφοράς του ατόμου , απομακρύνουν την συνείδηση του αντικτύπου του δημοσίου λόγου , καθιστούν το δημοσιολογικό αποτύπωμα του ατόμου αδύναμο,αποτύπωμα που φθίνει ραγδαία και μοιραία εξαϋλώνεται άδοξα. Με ενθουσιασμό και βιασύνη ,με ακρισία και ενίοτε αφέλεια μπορεί το άτομο να υποκύπτει στην στιγμιαία απόλαυση της έκφρασης μιας κρίσης δημοσίως , να αδιαφορεί για τις συνέπειες , να το ξεχνάει και να το επαναλαμβάνει , χωρίς ποτέ να εκφράζεται συγκροτημένα και με συνέπεια . Η βαρβαρότητα της στιγμιαίας απόλαυσης. Μια θυσία στο εφήμερο. Η θυσία των μέτρων και των σταθμών σε δημόσια θέα .

Είναι αυτή η συμπεριφορά ο κανόνας; Το σίγουρο είναι πως αν οι πομποί στρατευμένου δημόσιου λόγου και προπαγάνδας δίνουν τον τόνο σε μία αχανή κοινότητα απόψεων , τα άτομα με την ανέμελη κρίση και την ανεύθυνη έκφραση άποψης έρχονται αμέσως να συντονιστούν και να μεγεθύνουν το αποτέλεσμα . Το αν το συνειδητοποιούν, αν το απολαμβάνουν ή αν το μετανιώνουν δεν έχει καμία σημασία για αποτέλεσμα και πολλές φορές και για τα ίδια τα άτομα. Η προπαγάνδα και η χυδαιότητα τρέφονται από την ακρισία και την ατομική ανευθυνότητα.
Μιλούμε λοιπόν για μέτρα και σταθμά. Για κρίσεις ατομικές και λόγο δημόσιο. Για φως στα ατομικά και συλλογικά ζύγια. Για αχανείς κοινότητες και αδύναμα άτομα. Για το φευγαλέο της στιγμής και το αποτύπωμα στην ιστορία .

Είναι όλα μας τα ζύγια κάλπικα και συνάμα όλα αληθινά ; Είμαστε τελικά όλοι αθώοι ή πάντα θα βρισκόμαστε ελλιπείς;

Θωμάς Ρετσιάνης, Μαιευτήρας – Γυναικολόγος