Το καθεστώς της αποστρατικοποίησης των νησιών και η νόμιμη άμυνα

Στη Μαδρίτη είναι στραμμένο το διεθνές ενδιαφέρονκαθώς ξεκινούν οι εργασίες της ετήσιας Σύνοδος Κορυφής του ΝΑΤΟ, στην οποία πρόκειται να αποφασισθεί η υιοθέτηση του νέου «Στρατηγικού Δόγματος» που «θα καθοδηγήσει τη Συμμαχία σε μια εποχή στρατηγικού ανταγωνισμού». Πέραν των άλλων αποφάσεων η γείτονος χώρα έχει διαμηνύσει ότι προτίθεται να αναπτύξει τις αναθεωρητικές της θέσεις στην Ανατολική Μεσόγειο με κυρίαρχο αίτημα της αποστρατικοποίησης των νησιών του Αιγαίου.

Οι πρόσφατες δε δηλώσεις ανώτερων Τουρκικών αξιωματούχων για το καθεστώς αποστρατιωτικοποίησης των νησιών του Αιγαίου, αποσκοπούν στον να σύρουν την Ελλάδα στη θέση διεθνούς παραβάτη που απειλεί την ασφάλεια της. Προς επίρρωση δε των θέσεων τηςπροβάλλει το αβάσιμο επιχείρημα ότι με τη Συνθήκη της Λωζάννης (1923) η επικύρωση της κυριαρχίας των νησιών τελούσε υπό την αίρεση της αποστρατιωτικοποίησής τους, ως εκ τούτου η παραβίαση της αποστρατιωτικοποίησης των νησιών συνεπάγεται την αμφισβήτηση της κυριαρχίας τους. Όμως τι σημαίνει ο όρος αυτός και πώς εξειδικεύεται στην ελληνική πραγματικότητα;

Η αποστρατιωτικοποίηση συνιστά μια εξαιρετική περίπτωση επιβάρυνσης της εδαφικής κυριαρχίας υπέρ της διεθνούς κοινότητας όπου δύο ή περισσότερα κράτη δεσμεύονται εκατέρωθεν να μην οχυρώσουν ή εγκαταστήσουν στρατεύματα εντός μιας συγκεκριμένης εδαφικής ζώνης, χωρίς αυτό να συνεπάγεται αυτόματα την απώλεια της εδαφικής κυριαρχίας τους. Το καθεστώς δε συνιστά παρά προσωρινό μέτρο προκειμένου να αποσοβηθεί μια ενδεχόμενη ένοπλη σύρραξη ή να δημιουργηθούν συνθήκες ασφάλειας. Έτσι, η αποστρατιωτικοποίηση εφαρμόζεται σε περίοδο ειρήνης (ή τουλάχιστον εκεχειρίας), και όχι σε περίοδο πολέμου.

Το ζήτημα της αποστρατιωτικοποίησης των νησιών του Αιγαίου τέθηκε μετά την απελευθέρωση των ανατολικών νησιών του Αιγαίου από την Ελλάδα κατά τους Βαλκανικούς πολέμους, με την εξαίρεση των Δωδεκανήσων που διατελούσαν υπό ιταλική κατοχή και της Κρήτης που βρισκόταν ήδη υπό ελληνική κατοχή. Τρία διεθνή κείμενα ρυθμίζουν τα τρία διαφορετικά καθεστώτα αποστρατιωτικοποίησης των νησιών: η Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάννης,  η Σύμβαση της Λωζάννης «περί του καθεστώτος των Στενών» και η Συνθήκη των Παρισίων.

Ειδικότερα, το πρώτο καθεστώς είναι εκείνο της μερικήςαποστρατιωτικοποίησης, το οποίο θεσπίσθηκε στο άρθρο 13 της Συνθήκης της Λωζάννης στα νησιά Μυτιλήνη, Χίο, Σάμο κι Ικαρία. Η Ελλάδα ανέλαβε τη συμβατική υποχρέωση να τηρεί συγκεκριμένους περιορισμούς ως προς την ανάπτυξη στρατιωτικών δυνάμεων, εξοπλισμών και ναυτικών βάσεων.

Έπειτα, με τα άρθρα 4 και 6 της Σύμβασης της Λωζάνης(Ιανουάριος 1923) «Περί του καθεστώτος των Στενών» ίσχυσε καθεστώς πλήρους αποστρατιωτικοποίησης για τη Λήμνο και τη Σαμοθράκη, δηλαδή καθολική απαγόρευση οχυρώσεων και παρουσίας ενόπλων δυνάμεων στη ζώνη που περιελάμβανε το Βόσπορο, την Προποντίδα, τα Δαρδανέλλια, την Ίμβρο, την Τένεδο και τις Λαγούσες νήσους. Ωστόσο, την ως άνω σύμβαση αντικατέστησε και κατήργησε η μεταγενέστερη συνθήκη του Μοντρέ (1936) στην οποία υπάρχει ρητή πρόβλεψη για τον επανεξοπλισμό της ζώνης των Στενών.

Τέλος, με τη Συνθήκη των Παρισίων (1947) ταΔωδεκάνησα δόθηκαν στην Ελλάδα με τον όρο να είναικαι να παραμείνουν αποστρατιωτικοποιημένα. Ωστόσο, η Τουρκία δεν ήταν καν συμβαλλόμενο μέρος, οπότε κι οι σχετικές διατάξεις περί αποστρατικοποίησης αποτελούν για την Τουρκία «res inter alios acta», συνεπώς δεν νομιμοποιείται να επικαλείται παραβίαση της αποστρατιωτικοποίησης των Δωδεκανήσων. Οφείλουμε να επισημάνουμε ότι και στις τρείς διακριτές περιπτώσεις ακολούθησε η παραίτηση της Τουρκίας –χωρίς αιρέσεις, όρους ή προϋποθέσεις– από κάθε τίτλο για τα νησιά υπό ελληνική κυριαρχία (άρθρο 16ΣυνθΛωζ) και για τα Δωδεκάνησα, μαζί με το Καστελόριζο (άρθρο 15 ΣυνθΛωζ). Επιπρόσθετα στα νησιά του ΒΑ Αιγαίου, η επελθούσα ριζική μεταβολή των περιστάσεων είναι λόγος αποδέσμευσής τους σήμερα από τους στρατιωτικούς περιορισμούς.

Η προσωρινή ισχύς του περιορισμού ανάπτυξης στρατού, όπως διατυπώθηκε στη Συνθήκη της Λωζάννης, συνδέθηκε με τη διάρκεια της αποκατάστασης ειρηνικού περιβάλλοντος και όχι ως όρος κυριαρχίας. Η Τουρκία δεν μπορεί να επανέλθει στα θέματα κυριαρχίας, τα οποία έκλεισαν με τη συνθήκη της Λωζάννης, από την οποία επ’ουδενίπροκύπτει ότι η κυριαρχία των νησιών τελεί υπό την αίρεση να τηρούνται οι αμυντικοί περιορισμοί.

Ιστορικά λοιπόν, η αποστρατιωτικοποίηση ως αντίληψη ειρήνης στον μεσοπόλεμο, δεν συνεισέφερε στην ασφάλεια, γι’ αυτό κράτη που την ανέλαβαν, σε πρώτη ευκαιρία αποδεσμεύθηκαν. Η Τουρκία θεωρεί ότι αν τα νησιά μας αποστρατικοποιηθούν, είτε θα μπορεί να καταλάβει εύκολα, είτε θα καταστήσει τις ελληνικές κυβερνήσεις πιο ευάλωτες σε στρατιωτικές απειλές. Προς τούτο, το ζήτημα της αποστρατιωτικοποίησης των νησιών του Αιγαίου είναι υψίστης σημασίας στο γενικότερο πλαίσιο της αναθεωρητικής πολιτικής που επιδεικνύει ο Πρόεδρος Erdoğan ενόψει των επικείμενων τουρκικών εκλογών, καθώς, σε περίπτωση που τα νησιά παρέμεναν απροστάτευτα, η Τουρκία θα μπορούσε να ισχυριστεί πως η Ελλάδα αδυνατεί να ασκήσει ουσιαστική κυριαρχία στις περιοχές της, γκριζάρονταςτην περιοχή του Αιγαίου και διευρύνοντας τις αναθεωρητικές τις θέσεις.

Διαχρονικά, εντούτοις η χώρα μας προτάσσει τη θέση ότι το θέμα της στρατιωτικοποίησης των νησιών συνδέεται με το ύπατο δικαίωμα κάθε κράτους να παίρνει μέτρα για τη νόμιμη άμυνά του. Τούτο το δικαίωμα είναι αδιαπραγμάτευτο! Εξάλλου, η απόφαση της ελληνικής κυβέρνησης εν έτει 1994, επί πρωθυπουργίας Ανδρέα Παπανδρέου να εξαιρέσει από την αρμοδιότητα του Διεθνούς Δικαστηρίου οποιαδήποτε διαφορά συνδέεται με στρατιωτικά μέτρα αμυντικού χαρακτήρα που έχουν ληφθεί από την Ελλάδα για λόγους εθνικής άμυνας ήταν απόλυτα ορθή και αποτελεί δείγμα πολιτικής ικανότητας και διορατικότητας. Οι απαντήσεις θα πρέπει να δίδονται ηχηρά και χωρίς ταλαντεύσεις.

Γαλλιού Ι. Μαρία, Δικηγόρος