Γιώτα Κούγιαλη: Η ζωή στην παιδόπολη Λάρισας «Απόστολος Παύλος», τη δεκαετία 1960

Μέχρι σήμερα, δεν είχα «συναντήσει» ποτέ ξανά τη λέξη «παιδόπολη», και προφανώς δεν γνώριζα ότι η «παιδόπολη», από τα χρόνια του εμφυλίου στην Ελλάδα και για πολλά χρόνια αργότερα, καθόρισε σημαντικά τη ζωή χιλιάδων παιδιών στη χώρα. Το τελευταίο βιβλίο της Γιώτας Κούγιαλη, «Απόψε τι βλέπεις γύρω σου;» -το 21^ο στη σειρά-, αποτελεί ένα ταξίδι στον χρόνο, μας «ανοίγει την πόρτα» στην καθημερινότητα των παιδιών, μέσα στην παιδόπολη «Απόστολος Παύλος» της Λάρισας, στην οποία ήταν και η ίδια τρόφιμος, από το 1962 έως το 1970.

Οι παιδοπόλεις ιδρύθηκαν το 1947, κατά τη διάρκεια του Εμφύλιου Πολέμου, με πρωτοβουλία της τότε βασίλισσας Φρειδερίκης, με κύριο επιχείρημα το «παιδοφύλαγμα», δηλαδή τη διατήρηση των παιδιών των ενηλίκων πολιτικών προσφύγων που διέφευγαν στις ανατολικές χώρες, στην Ελλάδα. Οι απόψεις γύρω από την ίδρυση των παιδοπόλεων και τη λειτουργία τους, στην εμφυλιακή και μετεμφυλιακή Ελλάδα, είναι αμφιλεγόμενες. Αρκετές από αυτές τις απόψεις, παρουσιάζουν τις παιδοπόλεις ως ένα μοναδικό και ιδιότυπο κοινωνικό πρόγραμμα, το οποίο προέκυψε ως τραγικό επακόλουθο του εμφυλίου πολέμου. Για τον λόγο αυτό, στη ροή της ιστορίας της χώρας, δεν έχουν ιστορικό προηγούμενο, ούτε και ιστορική συνέχεια.

«…Ακόμη και τη δεκαετία του ’60, αρκετά χρόνια μετά τον εμφύλιο, το θέμα των παιδοπόλεων η κοινωνία το έβαζε «κάτω από το χαλάκι»…Κατά την άποψή μου, ήταν ένα συλλογικό τραύμα. Για κάποιους λόγους, ήταν κάτι που η κοινωνία έκρυβε ως συλλογική ενοχή. Κάποιες οικογένειες που είχαν παιδιά στις παιδοπόλεις ή είχαν υπάρξει οι ίδιοι τρόφιμοι των παιδοπόλεων, δεν το ομολογούσαν. Γενικά, ήταν κάτι που δεν το φώναζες…Το ψιθύριζες…», μας λέει η συγγραφέας του βιβλίου.

Η δική σας εμπειρία κα Κούγιαλη, ως τρόφιμος, για 8 χρόνια στην παιδόπολη Λάρισας, πώς ήταν;

«…Κάνοντας μια αποτίμηση, πολλά χρόνια αργότερα, θεωρώ ότι η ζωή μου στην παιδόπολη, συνέβαλε καθοριστικά στην εξέλιξή μου, και στην πορεία μου, προς το καλύτερο…Όμως, αυτό δεν σημαίνει ότι αυτή η αίσθηση, ήταν και είναι κοινή, για όλα τα παιδιά που πέρασαν από τις παιδοπόλεις…Έχω ακούσει και μαρτυρίες, πρώην τροφίμων, οι οποίοι βίωσαν πολύ τραυματικά τη μεταφορά τους σε κάποια παιδόπολη. Δεν ενημερώθηκαν ποτέ γι αυτή τη μεταφορά, και απλώς ένα πρωί αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το σπίτι που έμεναν…»

Για ποιους λόγους πιστεύετε ότι λειτούργησε θετικά στη ζωή σας, η διαμονή σας για 8 χρόνια στην παιδόπολη Λάρισας;

 «Πρώτα απ’ όλα να σας πω ότι, εμένα η μεταφορά μου στην παιδόπολη Λάρισας από το χωριό μου το Προμύρρι του Ανατολικού Πηλίου, ήταν αρκετά ομαλή. Όταν έχασα τους γονείς μου, οι κηδεμόνες μου με είχαν προετοιμάσει αρκετό καιρό πριν, οπότε η αλλαγή περιβάλλοντος για μένα δεν ήταν βίαη. Είναι βέβαιο, ότι εκείνη την εποχή, σε μια Ελλάδα, οικονομικά κατεστραμμένη, και χωρίς γονείς, αν δεν πήγαινα στην παιδόπολη, δεν ξέρω αν η ζωή μου θα ήταν άσχημη, αλλά σίγουρα δεν θα είχα πάρει τόσα εφόδια… Ωστόσο, πρέπει να σας πω ότι  αυτό που πάντα μου έλειπε, ήταν η αίσθηση του «ανήκειν». Ένιωθα πάντα ανέστια. Ίσως γι αυτό φεύγοντας, έσκισα όλες τις ομαδικές φωτογραφίες που διέθετα από εκεί. Κράτησα μόνο αυτές, στις οποίες είμαι μόνη μου. Βέβαια, το έχω μετανιώσει που το έκανα.»

Κάτι που σας είχε εντυπωσιάσει στην παιδόπολη;

«Η τεράστια βιβλιοθήκη που διέθετε… Δεν υπήρχε περίπτωση να έχω ποτέ πρόσβαση σε τόσα βιβλία, με άλλον τρόπο.»

Άρα κατά την άποψή σας, το πρόσημο των παιδοπόλεων, ήταν θετικό ή αρνητικό;

«Τι να σας πω…Σε μένα, σίγουρα θετικό…Μέχρι το 1967 που άλλαξε το καθεστώς στη χώρα, αν η Διοίκηση της παιδόπολης ήταν αγαθή, τότε και τα παιδιά-τρόφιμοι είχαν μια καλή ζωή, και έπαιρναν πολλά εφόδια…Σε διαφορετική περίπτωση, πιθανώς να ήταν πολύ τραυματική εμπειρία… Η παιδόπολη Λάρισας, από το 1960 έως το 1967 είχε πολύ καλή Διευθύντρια.»

Άρα προφανώς, η έντονη πολιτική πραγματικότητα της περιόδου, επηρέαζε σημαντικά και τη στρατηγική των παιδοπόλεων, άρα και τη ζωή των παιδιών μέσα σε αυτές…

«Απόλυτα…Όχι μόνο η ελληνική πολιτική πραγματικότητα, αλλά η παγκόσμια πολιτική πραγματικότητα. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, παρουσιάζω την εμπειρία μου στην παιδόπολη Λάρισας, μέσα από τρεις ομόκεντρους κύκλους, τοποθετώντας στο επίκεντρο την εκάστοτε παιδόπολη. Ο πρώτος κύκλος, αφορά στη ζωή των παιδιών-τροφίμων των παιδοπόλεων γενικά και στο περιβάλλον τους: Ο μικρόκοσμος. Ο δεύτερος κύκλος, αφορά στην πολιτική κατάσταση της χώρας εκείνη την εποχή, και στον τρόπο που αυτή επιδρούσε στη ζωή των παιδιών στις παιδοπόλεις. Πράγματι, το 1967, με την άνοδο της Χούντας, έφυγε η Διευθύντριά μας, και τη Διοίκηση της παιδόπολης ανέλαβε στρατιωτικός.»

Ο τρίτος κύκλος;

«…Ο τρίτος κύκλος, αφορά στο τι συνέβαινε γενικά στον κόσμο εκείνα τα χρόνια, και τον τρόπο με τον οποίο οι όποιες αλλαγές επηρέαζαν με τη σειρά τους, τη ζωή μας στην παιδόπολη… Ήταν μια έντονη περίοδος η δεκαετία του 1960: Κίνημα των χίππις, Μάης του ’68, δολοφονία του Κένεντι… Θυμάμαι χαρακτηριστικά ότι, όταν πέθανε ο Κένεντι, όλη εκείνη την ημέρα, στην παιδόπολη Λάρισας, έπαιζαν τα μεγάφωνα κλασσική μουσική, ως ένδειξη πένθους, όπως μας είχε πει η Διευθύντριά μας…»

Η παιδόπολη Λάρισας ήταν μόνο θηλέων;

«Ναι θηλέων…Φιλοξενούσε 250 με 300 κορίτσια κάθε χρόνο, από όλη την Ελλάδα»

Ακολουθούνταν η ίδια πολιτική στις παιδοπόλεις θηλέων και αρρένων;

«Κοιτάξτε…ακόμη και σε αυτό οι κατευθύνσεις που δίνονταν, απ’ όσο γνωρίζω, ακολουθούσαν τις επιταγές της κοινωνίας. Εγώ έμεινα μέχρι την τρίτη Γυμνασίου στην παιδόπολη Λάρισας και μετά επέστρεψα στον Βόλο, όπου συνέχισα μόνη μου και κατάφερα να σπουδάσω. Όμως γενικά, τα αγόρια στις παιδοπόλεις «απολάμβαναν» περισσότερα προνόμια από τα κορίτσια.. Τα αγόρια προετοιμάζονταν για σπουδές, ενώ τα κορίτσια στη συντριπτική τους πλειοψηφία για το νοικοκυριό…Μάθαιναν ότι είχε σχέση με τα οικοκυρικά.. Τα κορίτσια που οδηγούνταν για σπουδές ήταν μόνο οι άριστες μαθήτριες.. Όσες είχαν πάνω από 15 σε όλα τα μαθήματα. Πράγμα εξαιρετικά σπάνιο βέβαια…»

Αυτές ήταν κάποιες από τις στιγμές που η κα Κούγιαλη, βίωσε στην παιδόπολη Λάρισας. Βιώματα που όπως λέει η ίδια, μοιράστηκαν χιλιάδες παιδιά, συμβάλλοντας σημαντικά στην απόκτηση μιας κουλτούρας και παιδείας, η οποία δεν θα ήταν δυνατόν να αποκτηθεί με διαφορετικό τρόπο την εποχή εκείνη. Ωστόσο, η συλλογική ενοχή για την ύπαρξή των παιδοπόλεων, ήταν διάχυτη για πολλά χρόνια, παρόλο που οι παιδοπόλεις «ευαγγελίζονταν» ένα καλύτερο μέλλον για τα παιδιά των δυσλειτουργικών οικογενειών.

Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, λειτουργούσαν 52 περίπου παιδοπόλεις, υπό την επίβλεψη του Βασιλικού Ιδρύματος Πρόνοιας. Μετά το τέλος του εμφυλίου,  οι περισσότερες από αυτές έκλεισαν και έμειναν σε λειτουργία 14. Το 1970, το Ίδρυμα μετονομάστηκε σε Εθνικό Οργανισμό Πρόνοιας και οι παιδοπόλεις συνέχισαν να λειτουργούν υπό την επίβλεψή του. Σήμερα, οι παιδοπόλεις είναι ιδρύματα φιλοξενίας και περίθαλψης απροστάτευτων και ορφανών παιδιών. Το 2007 στη χώρα, λειτουργούσαν 6 παιδοπόλεις, οι οποίες φιλοξενούσαν 200-250 παιδιά.

Συνέντευξη: Κατερίνα Δημηνίκου

Πληροφορίες-φωτογραφίες: Γιώτα Κούγιαλη