Ο νέος πολιτικός χάρτης

Του Γ. Καραβάνα*

Η τελευταία βουλή είναι ανάμεσα στις πιο πολύχρωμες των τελευταίων δεκαετιών. Αυτό οδήγησε ανάμεσα σε άλλα προβλήματα και σε γκρίνιες σχετικά με τη θέση των βουλευτών εντός του κοινοβουλίου, αφού έχει επικρατήσει ιστορικά η θέση να αντικατοπτρίζει και τη θέση των κομμάτων στον πολιτικό άξονα. Κι εδώ αρχίζουν τα προβλήματα, μια και ο άξονας «αριστερά – δεξιά» δεν μπορεί πλέον να περιγράψει σωστά τις θέσεις των κομμάτων.

Παραδοσιακά, δεξιό κόμμα ονομάζαμε το συντηρητικό κόμμα που είναι υπέρ της ελεύθερης οικονομίας και αριστερό κόμμα αυτό που είναι υπέρ της μεγαλύτερης κρατικής παρέμβασης στην οικονομία. Τι γίνεται όμως π.χ. με τη ΝΙΚΗ και την Ελληνική Λύση; Ενώ πολλοί τις περιγράφουν ως κόμματα που βρίσκονται «δεξιότερα της ΝΔ», λόγω των ιδιαίτερα συντηρητικών θέσεών τους γύρω από κοινωνικά ζητήματα, οι θέσεις τους για την οικονομία κινούνται μάλλον αριστερότερα της ΝΔ, αφού τάσσονται υπέρ των περισσότερων οικονομικών παρεμβάσεων για τη στήριξη των δανειοληπτών και της οικογένειας!

Οι Σπαρτιάτες επίσης, ενώ έχουν ακραία συντηρητικές θέσεις σε ζητήματα που σχετίζονται με τη φυλή και το έθνος, εμφανίζουν στα οικονομικά μια ατζέντα θέσεων που τους τοποθετούν πολύ πιο αριστερά. Δεν είναι τυχαίο πως το Ναζιστικό κόμμα της Γερμανίας ονομαζόταν εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα! Ναζισμός και Κομμουνισμός βασικά συμφωνούν στον κρατικό εξαναγκασμό (το κράτος πάνω από το άτομο) και την παρεμβατική οικονομία, διαφωνώντας μόνο στην εθνοκεντρική για τους πρώτους και διεθνιστική για τους δεύτερους θεώρηση του κόσμου.

Πώς μπορούμε λοιπόν να τοποθετήσουμε τα διάφορα κόμματα επάνω στον πολιτικό χάρτη με ορθότερο τρόπο; Το εργαλείο που έχει κυριαρχήσει διεθνώς αλλά είναι λιγότερο γνωστό στην Ελλάδα, είναι ένα σύστημα όχι ενός (αριστερά – δεξιά) αλλά δύο αξόνων! Ο οριζόντιος άξονας (κρατισμός – ελεύθερη αγορά) τοποθετεί τα κόμματα με βάση το οικονομικό τους πρόγραμμα και ο κάθετος άξονας (αυταρχισμός – ατομικά δικαιώματα) με βάση τις θέσεις τους για τις ατομικές ελευθερίες. Ο πολιτικός χάρτης χωρίζεται έτσι σε τέσσερα τεταρτημόρια: 1) επάνω αριστερά βρίσκονται τα «αριστερά ελευθεριακά» κόμματα, 2) επάνω δεξιά βρίσκονται τα «δεξιά φιλελεύθερα» κόμματα, 3) κάτω δεξιά βρίσκονται τα «συντηρητικά δεξιά» κόμματα και 4) κάτω αριστερά βρίσκονται τα «αυταρχικά αριστερά» κόμματα. Τα λεγόμενα «πατριωτικά» κόμματα μοιράζονται στα δύο κάτω τεταρτημόρια.

Το πόσο παρωχημένος αλλά και λανθασμένος είναι ο παραδοσιακός άξονας «δεξιά – αριστερά» φαίνεται κι από την περιπέτεια του Φιλελευθερισμού στην Ελλάδα. Ως ιδεολογία, ο Φιλελευθερισμός εδράζεται στη διδασκαλία του αρχαίου έλληνα φιλοσόφου Πρωταγόρα, ο οποίος ήταν ο πρώτος που αναφέρθηκε στο λεγόμενο «φυσικό ή θεϊκό δίκαιο» – τα δικαιώματα δηλαδή με τα οποία γεννιέται ο κάθε άνθρωπος, όπως το δικαίωμα στη ζωή, η ελευθερία στη μετακίνηση, η αυτοδιαχείριση του σώματος, τα δικαιώματα ιδιοκτησίας κλπ – σε αντίστιξη με το λεγόμενο «ανθρώπινο δίκαιο» που σύμφωνα με τον Πρωταγόρα είναι κατώτερο και δεν μπορεί να παραβιάζει τις «φυσικές ελευθερίες», αλλά και τη φιλοσοφία του Σωκράτη ο οποίος δίδασκε ότι «οι ελευθερίες του καθενός περιορίζονται (μόνο) από τις ελευθερίες των άλλων».

Η φιλοσοφία της ελευθερίας επικράτησε σταδιακά στον αρχαίο κόσμο και εξαπλώθηκε μέσα από τη θρησκεία του χριστιανισμού, η οποία έθετε όρια στην εκάστοτε κρατική εξουσία διαχωρίζοντας «τα του Θεού και τα του Καίσαρα». Η ευρωπαϊκή ιστορία όμως της Βασιλείας και Φεουδαρχίας σε συνδυασμό με την εξουσία που επέβαλε ο Καθολικισμός, συνήθισαν τους ευρωπαίους να αποδέχονται τον αυταρχισμό εκκλησίας και κράτους – και στο τέλος να τον αποζητούν – μια και αυτός «προέρχονταν από τη σοφία του Βασιλιά ή του Πάπα» και «πάντα προορίζονταν για το καλό του λαού».

Ο άνθρωπος λοιπόν συνήθισε να αντιμετωπίζεται ως λαϊκή μάζα από την εξουσία, ξεχνώντας πως οι διαφορετικοί άνθρωποι έχουν διαφορετικές επιθυμίες, διαφορετικές ανάγκες και ίσως τελικά διαφορετική ηθική και αξίες. Οι αρχαιοελληνικές αξίες της ελευθερίας ξαναήλθαν στο προσκήνιο μετά από πολλούς αιώνες, με όχημα την Αμερικανική Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας και τη Γαλλική Επανάσταση, απότοκο των οποίων υπήρξε και η Ελληνική Επανάσταση, που είχε σαν τελικό αποτέλεσμα το πρώτο ανεξάρτητο εθνικό κράτος των Βαλκανίων, με ένα από τα πιο Φιλελεύθερα Συντάγματα (τότε) του κόσμου! Είχε προηγηθεί ο ξεσηκωμός των Διαμαρτυρόμενων χριστιανών που αμφισβήτησαν την παντοκρατορία του Πάπα, με αποτέλεσμα οι προτεσταντικές χώρες να είναι σήμερα οι πιο φιλελεύθερες της Ευρώπης.

Ωστόσο οι έλληνες, έχοντας ζήσει για αιώνες κάτω από την πολιτισμική επίδραση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αλλά και τον συναισθηματικό τους δεσμό με την Ορθόδοξη Εκκλησία, που επίσης είχε εξελιχθεί σε διοικητική εξουσία σε αντίθεση με ότι πρεσβεύει η ορθόδοξη διδασκαλία), δυσκολεύονταν να αποδεχθούν πλήρως τα προστάγματα της ελευθερίας – παρότι αυτή αποτέλεσε το βασικό σύνθημα της Επανάστασης – και συνέχισαν να αποζητούν τη θαλπωρή και το αίσθημα ασφάλειας που δημιουργούσε ο αυστηρός έλεγχος από μια κεντρική διοίκηση.

Έμεινε έτσι για χρόνια ο Φιλελευθερισμός να θεωρείται ξένος προς τις συνήθειες των ελλήνων, οι οποίοι όπως και οι περισσότεροι ευρωπαίοι είχαν συνηθίσει να περιμένουν από τον ηγεμόνα να αποφασίζει αυθαίρετα τι τους επιτρέπει και τι τους απαγορεύει, και να σχεδιάζει κεντρικά τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να κινηθούν οικονομικά για να προοδεύσουν.

Στη σύγχρονη Ελλάδα, τις διαφορετικές εκφάνσεις του φιλελευθερισμού υπερασπίστηκαν διαφορετικά κόμματα, συντελώντας με τον τρόπο αυτό στην περαιτέρω ιδεολογική σύγχυση: τις μεν οικονομικές ελευθερίες υιοθέτησαν κυρίως τα δεξιά κόμματα, τα δε ατομικά δικαιώματα υιοθέτησαν κυρίως τα αριστερά κόμματα. Έτσι, αν κάποιος σήμερα ταχθεί υπέρ του δικαιώματος να ανοίγει το μαγαζί του την Κυριακή θεωρείται δεξιός κι αν ταχθεί υπέρ του δικαιώματος να παντρεύεται ο καθένας όποιον θέλει ανεξαρτήτως φύλου θεωρείται αριστερός, παρότι αμφότερες οι παραπάνω αποτελούν φιλελεύθερες θέσεις, βγαλμένες από την ίδια ιδεολογική μήτρα!

Τοποθετώντας τα ελληνικά κόμματα επάνω στον πολιτικό χάρτη των δύο αξόνων, επιλύονται οι σχετικές παρεξηγήσεις. Επίσης, διαπιστώνουμε κάτι ιδιαίτερα σημαντικό: ότι το δεύτερο τεταρτημόριο του πολιτικού χάρτη (αυτό της φιλελεύθερης δεξιάς) είναι το λιγότερο εκπροσωπημένο κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας! Αν λοιπόν τα κόμματα επιθυμούν να βρουν επιπλέον ελεύθερο χώρο, αυτός είναι σαφώς ο χώρος της περαιτέρω οικονομικής ελευθερίας. Κι αν κάποιος συσχετίσει τους δείκτες οικονομικής ελευθερίας με τους δείκτες οικονομικής ανάπτυξης, θα δει ότι αυτοί συμβαδίζουν! Όσο πιο ελεύθερη είναι μια κοινωνία τόσο πιο οικονομικά επιτυχημένη αλλά και κοινωνικά αναπτυγμένη είναι! Κι όσο αντίθετα πιο κρατικά ελεγχόμενες είναι οικονομία και κοινωνία, τόσο πιο αυταρχική αλλά και οικονομικά αποτυχημένη είναι η χώρα. Εμείς παρόλα αυτά, επιμένουμε στην υπερπροσφορά κρατικίστικων και αυταρχικών κομμάτων με σαφές έλλειμμα στην οικονομική ελευθερία και λίγο καλύτερα αποτελέσματα στον τομέα των ατομικών ελευθεριών, όπως δείχνει ο παρακάτω πίνακας!

(Σημείωση: στον παραπάνω πίνακα εμφανίζεται η ΝΔ του Κυριάκου Μητσοτάκη. Η θέση της ΝΔ την περίοδο Κώστα Καραμανλή ήταν μετατοπισμένη πιο αριστερά και την περίοδο Αντώνη Σαμαρά μετατοπισμένη πιο αριστερά και πιο κάτω)

*Ο Γιώργος Καραβάνας είναι Μορ. Βιολόγος