Τα ανέγγιχτα «διαμάντια» της πάλαι ποτέ Λάρισας: Πώς η πόλη γύρισε απότομα την «πλάτη» της στο παρελθόν – Ποια κτίρια εκπέμπουν «SOS» σύμφωνα με τον πρόεδρο αρχιτεκτόνων (φωτό)

Μπορεί η Λάρισα από άποψη αστικής λειτουργικότητας να «κόβει» πρώτη το νήμα αλλά στο κομμάτι ανάδειξης των εναπομεινάντων παλιών κι αξιόλογων αρχοντικών της να υστερεί σε βαθμό που την καθιστά μη ανταγωνίσιμη σε σχέση με άλλες πόλεις. Σε σύγκριση με το γειτονικό Βόλο και τα 52 κτίριά του, χαρακτηρισμένα ως διατηρητέα, η Λάρισα καταγράφει περίπου δέκα, ενώ ταυτόχρονα φαίνεται απλά να νοσταλγεί για τον παρελθόν της χωρίς να ευαισθητοποιείται ενεργά με την ιδέα της διάσωσής του.

Την αδυναμία εναρμόνισής της με το παλιό στοιχείο, τη στιγμή που η καθημερινότητα των πολιτών εντός αυτής ευνοείται απ’ τη γεωγραφική της θέση και τις ευκαιρίες που προσφέρει, εξηγεί σε συνέντευξή του στο onlarissa.gr ο πρόεδρος του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Λάρισας κ. Νέστορας Κανέλλος. Όπως υπογραμμίζει, οι μεμονωμένες ενέργειες δεν επαρκούν και για τον λόγο αυτό πρέπει να εισαχθεί ένα ολοκληρωμένο σχέδιο διάσωσης και προστασίας με προδιαγραφές στις χρήσεις και τις επεμβάσεις στα αδρανή ιστορικά κτίσματα.

Ακόμη, παραθέτοντας τις προτάσεις της εξαγοράς, της παραχώρησης εκτάσεων προς τους ιδιοκτήτες για την αποδέσμευση των ακινήτων ή τη σύσταση πράσινου ταμείου απ’ τους ίδιους τους Λαρισαίους πολίτες, επιμένει στην ανάγκη ανάδειξης του αρχιτεκτονικού «θησαυρού» μέσω της θεσμοθετημένης οριοθέτησης ενός ιστορικού κέντρου και, τέλος, τοποθετείται επί του Α’ Αρχαίου Θεάτρου και των σχεδίων του ρολογιού στο Φρούριο.

«Με δεδομένο ότι η Αθήνα και ο Πειραιάς αποτελούν πλέον μια ενιαία αστική οντότητα, η Λάρισα είναι η μεγαλύτερη πόλη της Ελλάδας χωρίς παραλιακό μέτωπο. Κάποιος μπορεί να το θεωρεί αυτό μειονέκτημα, αλλά αντιθέτως λειτουργεί ενθαρρυντικά ως προς τον κεντροβαρικό της χαρακτήρα. Έχει φτιάξει το κέντρο της με πυκνότητα και πολλές χρήσεις θυμίζοντας αντίστοιχες βορειοευρωπαϊκές πόλεις. Αυτήν την σημαντική βάση η πόλη θα μπορούσε να τη διανθίσει με την ανάδειξη και την προβολή του ιστορικού κέντρου στον πυρήνα της προκειμένου να ωφεληθεί και τουριστικά.»

Συνέντευξη στον Νικόλα Σελητσιανιώτη

Βλέπουμε συνεχώς να ανεγείρονται νέες πολυκατοικίες και παλιά κτίρια να κατεδαφίζονται ή να παραμελούνται. Πώς σχολιάζετε τη συγκεκριμένη τακτική ως αρχιτέκτονας;

Πρόκειται δυστυχώς για ένα πανελλήνιο φαινόμενο που εντείνεται αυτή την περίοδο λόγω της οικοδομικής ανάπτυξης των τελευταίων ετών. Και στην Αθήνα αυτή τη στιγμή υπάρχει μεγάλος προβληματισμός και οι σχετικές παρεμβάσεις στον τύπο από ειδικούς πληθαίνουν συνεχώς. Είναι σημαντικό να «σηκώνονται» νέες οικοδομές, με την προϋπόθεση να προσθέτουν αρχιτεκτονική ποιότητα στην πόλη, αλλά είναι εξίσου σημαντικό να μη ξεχνάμε το παρελθόν μας. Είναι ζητούμενο να διακρίνεται η ιστορική αρχιτεκτονική εξέλιξη των πόλεων, στοιχειά δηλαδή των παρελθόντων ετών να είναι αντιληπτά απ’ τον οποιονδήποτε κάτοικο ή επισκέπτη. Υπάρχει ένα κοινωνικό και πολιτιστικό αγαθό που αφορά «την ιστορικότητα και την αρχιτεκτονική κληρονομιά», το οποίο οφείλουμε να διαφυλάξουμε για τις επόμενες γενιές.

Τι πιστεύετε έχει πάει λάθος με την περίπτωση της Λάρισας;

Η Λάρισα είχε μια οικονομική δυναμική, η οποία «γεννούσε» πολλές ευκαιρίες για ανάπτυξη. Οι προηγούμενες γενιές δεν εκτίμησαν τα παλιά κτίρια. Σε φωτογραφίες απ’ τις δεκαετίας του ’50 και του ’60 βλέπεις μια διαφορετική πόλη, που χάθηκε σχετικά απότομα. Χρονικά εντοπίζονται κάποιοι παράγοντες (όπως σεισμοί, βομβαρδισμοί κλπ) που κατέστρεψαν ένα μεγάλο κομμάτι του ιστορικού κέντρου, αλλά οι λόγοι ήταν κυρίως οικονομικοί και αναπτυξιακοί. Πιστεύω ότι αν από την πολιτεία είχε οριστεί ένα σχέδιο για την προστασία αυτής της κληρονομιάς, τα πράματα θα ήταν διαφορετικά. Ωστόσο, το θέμα σχετίζεται και με την κουλτούρα των πολιτών. Οι καινούριες γενιές εμφανίζονται πιο ευαισθητοποιημένες. Όχι τόσο με την λογική της νοσταλγίας αλλά με την αντίληψη της πραγματικής αξίας των συγκεκριμένων οικοδομημάτων.

Έχετε αριθμό απ’ τα παλιά αρχοντικά;

Το 1994 είχε εκπονηθεί καταγραφή των αξιόλογων παλιών κτιρίων της Λάρισας απ’ το ΤΕΕ. Είχαν σημειωθεί 76 κτίρια, απ’ τα οποία μέχρι σήμερα έχουν απομείνει λιγότερα από 30. Το 2021 έγινε μια προσπάθεια επικαιροποίησης της εν λόγω λίστας από το Σύλλογο Αρχιτεκτόνων, η οποία προωθήθηκε στα Υπουργεία Πολιτισμού και Περιβάλλοντος & Ενέργειας ώστε να κριθούν και να ξεκαθαρίσει αν πρέπει να χαρακτηριστούν διατηρητέα. Δυστυχώς, όμως, χρόνο με το χρόνο αυτά συνεχίζονται να χάνονται με γοργούς ρυθμούς. Είναι αναγκαίο, λοιπόν, μέσα σ’ ένα γενικό πλαίσιο σχεδιασμού και προστασίας, να προχωρήσουν νέοι χαρακτηρισμοί κτιρίων και να οριοθετηθεί ταυτόχρονα το ιστορικό κέντρο της πόλης ως ζώνη προστασίας.

Ένα παράδειγμα κτιρίου που πρέπει να δοθεί προτεραιότητα και να αξιοποιηθεί άμεσα;

Από πλευράς αρχιτεκτονικής αξίας αλλά και λόγω επικινδυνότητας για κατάρρευση πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στον Πύργο Χαροκόπου και στα δίδυμα κτίρια της 31ης Αυγούστου. Με τη διαδικασία που κινήσαμε ως Σύλλογος, μάθαμε ότι τα τελευταία κρίθηκε πως πρέπει να διατηρηθούν και απομένουν μόνο διαδικαστικά ζητήματα. Ο Πύργος είναι χαρακτηρισμένος ως διατηρητέος, αλλά απαιτούνται άμεσες ενέργειες για να αποτραπεί μια ολοκληρωτική καταστροφή.

Άλλες πόλεις, όπως η Πάτρα, έχουν καταφέρει να εντάξουν παλιά κτίρια στην καθημερινότητα χρησιμοποιώντας τα για τη φιλοξενία διάφορων δράσεων ή στέγαση δημόσιων φορέων. Η Λάρισα γιατί όχι;

Δεν υπήρξε ποτέ πραγματικό ενδιαφέρον. Μέχρι τώρα δεν έχουν γίνει οργανωμένες κινήσεις απ’ τις δημοτικές αρχές. Καταλαβαίνετε ότι αν κάθε φορά που κρίνεται στις αντίστοιχες επιτροπές η διατήρηση ή όχι ενός κτιρίου υπήρχε εκφρασμένη η θετική βούληση του Δήμου τα πράγματα θα ήταν διαφορετικά. Υπάρχουν εξαιρέσεις όπως η περίπτωση της αγοράς της οικίας Αβραάμ Μουσών (γωνία Παλαιστίνης & Φαρμακίδου) ή επανάχρηση του Λαρισαϊκού Ωδείου (Λάμπρου Κατσώνη 6), αλλά μιλάμε για μεμονωμένες περιπτώσεις όταν το ζητούμενο είναι μια συνολική προσέγγιση. Αντίστοιχα θα μπορούσαν να επανενταχθούν κι άλλα κτίρια ώστε να στεγαστούν κοινωνικοί οργανισμοί, σύλλογοι, να φιλοξενηθούν δράσεις πολιτιστικού χαρακτήρα, μέχρι και παιδικοί σταθμοί όπως είχαμε προτείνει κάποτε. Παραμένει ζητούμενο ο δήμος με οργανωμένο σχέδιο να τα εκμεταλλευτεί είτε αγοράζοντάς τα είτε προχωρώντας σε συμφωνία με τους ιδιοκτήτες, που μπορεί να αφορά και σε μια μακροχρόνια μίσθωση. Όλα αυτά προϋποθέτουν, όμως, ισχυρή βούληση από τη δημοτική αρχή αλλά και από την τοπική κοινωνία.

Το Α’ Αρχαίο Θέατρο δεν έχει πάψει να απασχολεί τους Λαρισαίους ιδίως μετά τις ανακοινώσεις για κατεδάφιση του απέναντι οικοδομικού τετραγώνου, ενώ τον περασμένο Οκτώβριο παρουσιάστηκαν στο δημοτικό συμβούλιο οι τρεις προτάσεις που διακρίθηκαν στον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό για κατασκευή ρολογιού. Σας βρίσκουν σύμφωνοι αυτές οι ενέργειες;

Το περιβάλλον του Αρχαίου Θεάτρου είναι μια μεγάλη υπόθεση για την πόλη. Συζητάμε διάφορες επεμβάσεις μικρής ή μεγάλης εμβέλειας χωρίς όμως κάποιο γενικότερο σχέδιο και χωρίς στην ουσία αρχαιολογική ζώνη προστασίας ή οριοθετημένο ιστορικό κέντρο ώστε και να αναδειχθούν τα κτίρια γύρω απ’ αυτό αλλά και να προστατευτεί το μνημείο. Οι πόλεις λειτουργούν σε πολλαπλά ιστορικά επίπεδα και στην περιοχή του Ά Αρχαίου Θεάτρου συνυπάρχουν Ελληνικά, Ρωμαικά, Βυζαντινά, Οθωμανικά και προπολεμικά κτίρια. Παραδείγματος χάριν είναι σημαντικό να καταλάβουμε πως από το λόφο του Φρουρίου προς τις σύγχρονες πολυκατοικίες διαμεσολαβεί μια ενδιάμεση κατάσταση με παλιά χαμηλά κτίρια που μπορεί να λειτουργήσει θετικά σε σχέση με τα μνημεία. Γενικά είμαστε υπέρ του να διατηρηθεί ο ιστορικός χαρακτήρας έναντι του Αρχαίου Θεάτρου με την λογική, όμως, της αρχιτεκτονικής αξιολόγησης και του ελέγχου για τυχόν αρχαιολογικά ευρήματα. Μιλάμε για ένα οικοδομικό τετράγωνο ιδιαίτερα χαρακτηριστικό για την πόλη, καθώς σ’ αυτό αποτυπώνεται μια ιστορική πολεοδομική τυπολογία που επικρατούσε για αιώνες (μικρά οικοδομικά τετράγωνα χωρίς ακάλυπτα σημεία) ενώ ταυτόχρονα οριοθετεί την Απόλλωνος, το πιο γραφικό πεζόδρομο της Λάρισας. Να σημειωθεί πως η σημερινή κατάσταση δεν αποδίδει την πραγματική όψη αυτών των κτιρίων, καθώς αυτά είναι καμουφλαρισμένα με γυψοσανίδες και λαμαρίνες. Το νόημα έγκειται στο να κρατηθούν αλλά με την αρχική τους μορφή. Σ’ αυτή την άποψη συγκλίνουν άλλωστε σημαντικοί φορείς όπως ο Πανελλήνιος Σύλλογος Αρχιτεκτόνων (ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ), η Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Αθλητισμού, η Monumenta αλλά και πολλοί κάτοικοι της πόλης που όμως νιώθουν ανίσχυροι απέναντι στις εξελίξεις και σιωπούν.

Στο ζήτημα της αναβίωσης του ρολογιού είχαμε το θετικό γεγονός ότι προκηρύχθηκε, έστω και με προβληματικές διαδικασίες, ένας αρχιτεκτονικός διαγωνισμός προσχεδίων, ωστόσο, θεωρώ λάθος την επιλογή του Φρουρίου γι’ αυτό το σκοπό. Σε μια περιοχή, δηλαδή, με τόσα μνημεία να προστεθεί ένας νέος κτιριακός όγκος μεγάλων διαστάσεων που να ανταγωνίζεται στην ουσία ό,τι υπάρχει εκεί.

Θεωρείτε πως με την πάροδο του χρόνου θα εξαλειφθεί η πάλαι ποτέ Λάρισα;

Είναι κρίσιμη η στιγμή, γιατί αφορά την κατεδάφιση των τελευταίων αξιόλογων δειγμάτων και δυστυχώς αυτή θα είναι οριστική και μη αναστρέψιμη. Για το μέγεθός της πόλης θα έπρεπε να υπήρχαν τουλάχιστον 30 διατηρητέα. Ήδη αυτό το απόθεμα που έχουμε, πέρα από το γεγονός πως καθίσταται ελάχιστο με τον καιρό, χάνει συνεχώς και σε αρχιτεκτονική αξία καθώς γκρεμίζονται τα πιο ενδιαφέροντα κτίρια. Η Λάρισα δεν έχει τα εμβληματικά νεοκλασικά της Αθήνας ώστε να είναι εύκολος ο μεμονωμένος χαρακτηρισμός. Ζητούμενο αποτελεί η διάσωση ενός ιστορικού συνόλου. Όσο μειώνεται το απόθεμα της πόλης άλλο τόσο χάνεται το νόημα για διατήρηση των υπολοίπων κτιρίων.

Τελικά η πόλη του μέλλοντος συνδυάζει το παλιό με το νέο;

Ναι, γιατί ένα παλιό κτίριο είναι φορέας συναισθήματος αλλά και γνώσης. Οι μνήμες που φέρουμε είναι αυτές που μας δίνουν δύναμη και συνεχίζουμε. Παλιότερα, σε καταστροφές, τα πρώτα αντικείμενα που προσπαθούσαν να διασώσουν ήταν τα οικογενειακά κειμήλια. Αναγνωρίζουμε όλοι ότι δυστυχώς το θεσμικό πλαίσιο της πολιτείας βοηθά ελάχιστα στην διάσωση των διατηρητέων κτιρίων, αλλά αυτό δεν δικαιολογεί την αδιαφορία και τον μη χαρακτηρισμό που οδηγεί νομοτελειακά τα παλιά κτίρια στην κατεδάφιση. Οφείλουμε επομένως να δράσουμε άμεσα και συντονισμένα υπέρ της προστασίας της αρχιτεκτονικής μας κληρονομιάς πριν αυτή οδηγηθεί σε «ξαφνικό θάνατο». Τα παιδιά του μέλλοντος αξίζει να γνωρίσουν το αρχιτεκτονικό παρελθόν της πόλης ζωντανό και λειτουργικό και όχι μόνο μέσα από παλιές φωτογραφίες.

Ευχαριστώ πολύ για την όμορφη κουβέντα!

Εγώ ευχαριστώ!

Δείτε φωτογραφίες από τα εναπομείναντα ιστορικά κτίρια:

Φωτό: Κώστας Τσιάρας/onlarissa.gr