Η τεχνητή νοημοσύνη και το προπατορικό αμάρτημα

Η τεχνητή νοημοσύνη είναι ήδη ο αδιαφιλονίκητος πρωταγωνιστής του 21^ου αιώνα.  Αλλάζει εις βάθος τον κόσμο και φέρνει τον Homo Sapiens μπροστά σε νέες προκλήσεις. Προς το παρόν, η τεχνητή νοημοσύνη απλώς αλληλεπιδρά με τους ανθρώπους και τους συνδράμει. Βρίσκεται ακόμη μακριά από το δικό της προπατορικό αμάρτημα, δεν έχει κατακτήσει ακόμη αυτογνωσία, αυτοσυνείδηση και ελεύθερη βούληση.  Επεξεργάζεται και ερμηνεύει δεδομένα από διαφορετικές πηγές και έχει τη συλλογιστική ικανότητα να επιλύει προβλήματα.

Το ερώτημα όμως είναι το πώς θα οριοθετήσουμε στο εξής τα πεδία εφαρμογών της. Πώς θα διαχειριστούμε την εκδοχή η τεχνητή νοημοσύνη να αποκτήσει μορφή συνειδητότητας. Άλλο η ευφυΐα της τεχνητής νοημοσύνης και άλλο η συνείδηση. Η επεξεργασία και η ερμηνεία πληροφοριών δεν υποδηλώνει μορφή συνείδησης. Το ζήτημα, λοιπόν,  σταδιακά αποκτά και βαθιά φιλοσοφική σημασία, δεν μπορεί να αφεθεί μόνο σε τεχνολόγους. Το ηθικό δίλημμα είναι μπροστά μας: Θα επιλέξουμε μόνο την ευκολία ή θα προασπίσουμε και την ελευθερία μας;

Έχουμε στη φαρέτρα μας την πρότερη εμπειρία της βιομηχανικής τεχνολογίας και πρέπει να την αξιοποιήσουμε. Αυτή  προσέφερε  μεγάλη ευκολία στις ζωές μας τα τελευταία 200 χρόνια. Μας έφερε όμως και αντιμέτωπους και με τη μεγαλύτερη διεθνή κρίση, την κλιματική αλλαγή. Κατ’ αντιστοιχίαν, το στοίχημα σήμερα είναι το πώς θα αναπτύξουμε μια συμβιωτική «συνεργασία» με την τεχνητή νοημοσύνη. Αυτό επείγει, τώρα που ακόμη οι αλγόριθμοι δεν νοηματοδοτούν τη λειτουργία τους ούτε ορίζουν τις ηθικές, πολιτικές και κοινωνικές αξίες μας.

Περιθώριο εφησυχασμού δεν υπάρχει. Η τεχνητή νοημοσύνη υπεισέρχεται παντού. Στην τέχνη, την επιστήμη, την πολιτική, την εκπαίδευση, την αγορά εργασίας, τα στρατιωτικά όπλα. Το περιεχόμενο της κοινωνικότητάς μας ήδη αλλάζει. Η τεχνητή νοημοσύνη μεταμορφώνει τις εξελίξεις σε σημείο που μας κάνει να αναρωτηθούμε αν είναι σημαντικότερη από τη φωτιά ή τον ηλεκτρισμό. Δεν μπορούμε να την αφήσουμε μετέωρη να μετασχηματίσει -ερήμην του ανθρώπου- την ιστορία.

Οι ανθρώπινες αποφάσεις λαμβάνονται με γνώμονα τη φαντασία, τη συμπόνια, τη φρόνηση, τον ορθό Λόγο. Πώς θα διασφαλίσουμε ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα λειτουργήσει με κριτήριο τις εγγενείς αξίες που χαρακτηρίζουν τις ανθρώπινες δραστηριότητες; Πώς θα προχωρήσουμε μαζί της σε ένα δίκαιο μέλλον; Πρέπει να αναρωτηθούμε αν «δικαιούται» η τεχνητή νοημοσύνη να τρέχει γρηγορότερα από τη σκέψη μας.  Αν μπορεί να αυτονομείται  και να παίρνει τις δικές της αποφάσεις. Αν είναι αποδεκτό να  μας «κατασκοπεύει» με βάση ανεξάρτητο από εμάς κώδικα ηθικής. Και επιπλέον: Μπορεί να υπάρξει λογοδοσία στις μηχανές; Και αν αποφασίσουν να μας βλάψουν όταν αποκτήσουν υπερ-νοημοσύνη; Τα ερωτήματα είναι καίρια.

Διανοίγεται αναπόδραστα ένα νέο πεδίο ιδεολογικών, πολιτικών και ηθικών μαχών για τον άνθρωπο. Έχουμε άλλωστε ήδη στρώσει το χαλί, ώστε οι μηχανές να επεξεργάζονται κάθε ψηφιακό μας αποτύπωμα. Οι αλγόριθμοι, λειτουργώντας ήδη εξατομικευμένα, γνωρίζουν πόσο συμπαθούμε τα ζώα, πότε πάμε βόλτα, τα πάντα. Και όταν ο αλγόριθμος φτάσει να ανιχνεύει μέχρι και τις πιθανότητες να οδηγηθούμε π.χ. σε έγκλημα, ποιος θα δικαιούται τότε να παρέμβει ή έστω να το επισημάνει; Και ποιος θα εγγυάται την αλήθεια; Ήδη βλέπουμε ότι οι πολίτες -όλο και περισσότερο- πιστεύουν πράγματα που δεν ισχύουν, αρχίζει δε να προκύπτει και το αντίστροφο. Αυξάνεται συνεχώς και ο σκεπτικισμός απέναντι στην αλήθεια. Ακόμη χειρότερο αυτό…

Μία από τις ισχυρότερες προκλήσεις της ανθρωπότητας είναι ήδη εδώ. Άθελά μας μπορεί να ενορχηστρώνουμε την τελευταία πράξη του έπους της ανθρωπότητας. Από εμάς εξαρτάται το αν ο HomoSapiens θα παραμείνει το κυρίαρχο είδος στη γη…

Νίκος Ντόλας, Φιλόλογος, Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών