Φταίει η απαισιοδοξία…

Τι μας είπαν οι ευρωεκλογές; Μας είπαν ότι ανέβηκε η ακροδεξιά σε όλη την Ευρώπη. Μας είπαν και ότι ενισχύθηκε ο δεξιός λαϊκισμός… μια και ο αριστερός μάς τελείωσε. Μας είπαν επίσης ότι η συστημική κεντροδεξιά ηττήθηκε. Ηττήθηκε διότι διολίσθησε προς έναν ακραίο δικαιωματισμό που δεν είναι αρεστός στους πολλούς. Ηττήθηκε και γιατί διολίσθησε σε πολιτικές ανοιχτών συνόρων, ανέχθηκε τον πολυπολιτισμό και τελικά δημιούργησε ανασφάλεια. Τι άλλο μας είπαν οι ευρωεκλογές; Ότι η αποχή «έδειξε» απόρριψη και δυσαρέσκεια, «έδειξε» έλλειψη εμπιστοσύνης των πολιτών για τις κυβερνήσεις τους.

Αυτά είναι λίγο-πολύ τα κεντρικά μηνύματα της ευρωκάλπης. Μπορούμε να το πούμε και πιο απλά. Να πούμε ότι ο κόσμος μας έγινε πιο απαισιόδοξος, ότι φταίει η απαισιοδοξία. Και η απαισιοδοξία αυτή έχει πολύ βαθιά αίτια. Αίτια που κάνουν τις κοινωνίες μας πλέον να μην στρέφουν το βλέμμα τους προς τα μπροστά για να βρουν τις λύσεις. Οι κοινωνίες μας μάλλον κάνουν το αντίθετο. Στρέφουν το βλέμμα τους σε αντίθετη φορά για να αναζητήσουν την ελπίδα. Προς τα πίσω…

Οι ευρωπαίοι πολίτες δείχνουν να βαρέθηκαν έναν κόσμο λάμψης, φουτουριστικό. Δεν βρίσκουν πλέον νοήματα σε αυτόν. Ο φουτουριστικός κόσμος δεν φαντάζει πια ως προοδευτικός, αλλά ως αναχρονιστικός. Οι περισσότεροι κλείνουν τα αυτιά τους σε μελλοντικές προσδοκίες που οι ελίτ τους υπόσχονται. Νιώθουν απαισιοδοξία. Όταν το μέλλον φαντάζει απαισιόδοξο, τότε οι πολλοί  αγκαλιάζουν την «προοπτική προς τα πίσω»… Αυτή η «προοπτική» σήμερα περισσότερο ανακουφίζει παρά φοβίζει. Γι’ αυτό και ο συντηρητισμός γίνεται όλο και πιο αρεστός. Γιατί υπηρετεί καλύτερα το κυρίαρχο πολιτικό αίσθημα των ημερών μας που είναι η ασφάλεια. Ασφάλεια γύρω από αξίες που η ποιότητά τους έχει «δοκιμαστεί» στο χρόνο.

Η κουλτούρα έχει μεταστραφεί. Πριν από 30 χρόνια, όταν επικρατούσαν οι φιλελεύθερες δημοκρατίες, υπήρχε ένα διάχυτο αίσθημα αισιοδοξίας. Η παγκοσμιοποίηση τότε είχε θετικό πρόσημο στο μυαλό των πολλών. Ήταν ταυτισμένη με προσδοκίες για ριζική -και προς το καλύτερο- μεταμόρφωση της ζωής μας. Η αισιοδοξία αυτή όμως σήμερα διαψεύστηκε και ματαιώθηκε. Φαίνεται να έχει αντικατασταθεί από μια νοσταλγική αναζήτηση της αυθεντικότητας που εξιδανικεύει το παρελθόν και απαισιοδοξεί για το μέλλον. Οι κοινωνίες έχουν αποκτήσει μια άρνηση για το αύριο, λειτουργούν πια στο φόντο του παρελθόντος.

Ακόμη και ο πολιτικός εξτρεμισμός του Woke[i] -παρά το φαινομενικά προοδευτικό πρόσημο- προς την κατεύθυνση του παρελθόντος και της απαισιοδοξίας κινεί τις κοινωνίες. Προσπαθώντας να προωθήσει –μέσω μειοψηφιών- μια κουλτούρα του μέλλοντος, γκρεμίζει παραδεδομένες αξίες του δυτικού πολιτισμού. Έτσι επιταχύνει την αναδίπλωση των πλειοψηφιών προς αξίες του παρελθόντος. Ο πολιτικός εξτρεμισμός του Woke καταφέρνει τελικά περισσότερο να μιλάμε για το χθες, παρά για το αύριο. Οι πλειοψηφίες αμύνονται σε αυτόν τον πολιτικό εξτρεμισμό, θεωρώντας ότι τους επιβάλλεται. Έτσι οι κοινωνίες γυρνάνε στο χθες και συντηρητικοποιούνται. Κινούνται όλο και δεξιότερα στο πολιτικό σκηνικό. Μάλιστα πρόκειται για οριζόντια τάση του εκλογικού σώματος.

Το κεντρικό μήνυμα, λοιπόν, των ευρωεκλογών είναι ότι οι κοινωνίες μας γίνονται πιο απαισιόδοξες και αυτό μεταφράζεται. Και  δεν μεταφράζεται μόνο σε επίπεδο κοινωνικών προσδοκιών. Έχει και βαρύ πολιτικό αντίκτυπο…

Νίκος Ντόλας, Φιλόλογος, Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών

[i]  «Woke» είναι ένα αγγλικό επίθετο που σημαίνει επαγρύπνηση εναντίον φυλετικών προκαταλήψεων και διακρίσεων. Συχνά πλέον ο όρος αρχίζει να αποκτά αρνητική χροιά στον δυτικό κόσμο. Η κουλτούρα που προωθείται γύρω από τη συγκεκριμένη πολιτική κατηγορείται ως υπερβολική και πολλές φορές παραβιαστική ως προς την ελευθερία του λόγου.