Όταν στην Αγία Παρασκευή των Τεμπών πήγαινες με τρένο – Η σπάνιου κάλλους εκκλησία με πάνω από 2 αιώνες ζωής

Ο Ιούλιος, για την ευρύτερη περιοχή της κοιλάδας των Τεμπών, ανέκαθεν «ανήκει» στην Αγία Παρασκευή, η οποία εορτάζεται στις 26 Ιουλίου.

Η σημερινή εικόνα είναι προπολεμική και σπάνια. Πανηγυριστές, οικογενειακά, τιμούν τη Χάρη της την ημέρα της εορτής της το 1925.

Μέχρι τις πρόσφατες δεκαετίες, το τρένο ήταν το πιο πρόσφορο μέσο για να φτάσει κάποιος στο εκκλησάκι. Η καινούρια σιδηροδρομική γραμμή και οι σύγχρονες σήραγγες άλλαξαν αυτόν τον τρόπο προσέγγισης. Από τη δεκαετία του ’60 η κρεμαστή πεζογέφυρα έδωσε νέα πνοή στην επισκεψιμότητα της περιοχής. Η καταιγίδα «Ντάνιελ» τον Σεπτέμβριο που μας πέρασε, κατέστρεψε το ειδυλλιακό μέρος. Όλα ξεκινούν από την αρχή…

Θυμάμαι ότι δεν υπήρχε επίσημος σιδηροδρομικός σταθμός στο σημείο αυτό, αλλά στάση. Μόνο οι εκδρομικές αμαξοστοιχίες, οι οποίες έκαναν το δρομολόγιο Λάρισα- Πλαταμώνας σταματούσαν για λίγο. Αργότερα, η «πόστα» μείωνε την ταχύτητά της όταν έφθανε στην περιοχή της Αγ. Παρασκευής, ώστε οι επιβάτες που συνωστίζονταν στα παράθυρα να προλάβουν να κάνουν το σταυρό τους και να ρίξουν κάποια κέρματα. Ήταν σαν να άναβαν ένα κερί στη χάρη της Αγίας. Η παλιά σήραγγα, που έβγαζε ακριβώς πάνω από εκκλησάκι ήταν επενδυμένη με πέτρα σε τοξωτό σχέδιο.

Το εκκλησάκι της Αγ. Παρασκευής βρίσκεται στο κέντρο περίπου της Κοιλάδας των Τεμπών, κτισμένο μέσα σε βράχο και αποτελεί σήμερα μία από τις σημαντικότερες και θελκτικότερες περιοχές της. Η παλαιότερη αναφορά του συναντάται στο οδοιπορικό του Jacob Ludwig Salomo Bartholdy (1779-1825) [1]. Είχε επισκεφθεί τον Σεπτέμβριο του 1803 τα Αμπελάκια και απ’ εκεί κατευθύνθηκε προς τα Τέμπη. Στην περιγραφή της Κοιλάδας σημειώνει σε κάποιο σημείο: «Οι υπώρειες του Ολύμπου αποτελούν ένα πολύ στενό πέρασμα. Κανένας δρόμος δεν περνάει από την πλευρά αυτή. Σε ένα μόνο σημείο σχηματίζεται μια όμορφη συστάδα πρασίνου με δένδρα, όπου έκτισαν ένα ναΐδριο αφιερωμένο στην Αγία Παρασκευή» [2].

Ο σημερινός ναός ανακαινίστηκε το 1921 από τους σιδηροδρομικούς και λέγεται ότι αφορμή υπήρξε η θαυματουργός επέμβαση της Αγίας Παρασκευής, όταν ένας μεγάλος βράχος αποκολλήθηκε από τον Όλυμπο και αντί να καταλήξει στο διερχόμενο τρένο, άλλαξε πορεία και έπεσε στον Πηνειό. Η εκκλησία ανακαινίστηκε εκ νέου το 1987 και απέκτησε τη σημερινή της μορφή [3]. Εδώ και πολλά χρόνια χιλιάδες προσκυνητές απ’ όλη την Ελλάδα, και κυρίως Ρομά, καταφθάνουν την ημέρα αυτή στα Τέμπη για να τιμήσουν την προστάτιδά τους Αγ. Παρασκευή.

Ακριβώς δίπλα από το ναΐσκο της Αγίας Παρασκευής υπάρχει μία μικρή σπηλιά η οποία χρονολογείται από πολύ παλιά. Είναι τόσο μικρή που χωράει μετά βίας έναν μόνο άνθρωπο και αυτόν με δυσκολία. Εκεί είναι και το αρχικό προσκύνημα, όπου στο τέλος της σπηλιάς από μία οπή στο βράχο αναβλύζει το θαυματουργό αγίασμα της Αγίας Παρασκευής. Καθώς εκκλησία και αγίασμα βρίσκονται από την πλευρά του Ολύμπου, η προσπέλασή τους από τον ρωμαϊκό δρόμο που υπήρχε μέχρι την κατασκευή την εθνικής οδού από την πλευρά του Κισσάβου γινόταν με πλοιάρια και αργότερα με μια υποτυπώδη ξύλινη γέφυρα. Το 1960 στο σημείο αυτό κατασκευάστηκε κρεμαστή σιδερένια πεζογέφυρα η οποία συνδέει τις δύο όχθες του Πηνειού, του οποίου εδώ η ροή του νερού είναι ταχεία και θορυβώδης. Το καλοκαίρι του 2004 στη γέφυρα αυτή έγιναν εκτεταμένες εργασίες συντήρησης. Στην ίδια περιοχή υπάρχουν δύο ιστορικές πηγές, οι οποίες αποδίδονται στη νύμφη Δάφνη [4] και στη θεά Αφροδίτη. Η περιοχή των Τεμπών από την αρχαιότητα ακόμη είχε μεγάλη σημασία, καθώς αποτελούσε το κύριο πέρασμα από τη Μακεδονία στη Θεσσαλία. Η περιοχή είναι πνιγμένη στο πράσινο και στα πλατάνια, καθώς υπάρχουν πολλές πηγές με πόσιμο νερό.

[1]. O J. L. S. Bartholdy ήταν Πρώσσος διπλωμάτης εβραϊκής καταγωγής, ο οποίος ταξίδευσε κατά το 1803-1804 με τον χαράκτη G. Gropius στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα. Τη Θεσσαλία την προσέγγισε από το Τρίκερι, πέρασε και από την πόλη μας, στην οποία αφιέρωσε πολλές σελίδες του βιβλίου του και έφθασε μέχρι τα Αμπελάκια και τα Τέμπη. Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, «Υπάρχουν πολλοί Εβραίοι στη Λάρισα…. Bartholdy (1803)», εφ. «Ελευθερία», Λάρισα, φύλλο της 7ης Ιουνίου 2017.

[2]. Voyage en Grèce fait dans les années 1803 et 1804 par J. L. S. Bartholdy. Paris (1807), Α΄ τόμος, σελ. 85. Είναι η δεύτερη έκδοση του οδοιπορικού του. Η πρώτη είναι γραμμένη στα γερμανικά και εκδόθηκε το 1805. Επικρατεί η άποψη ότι το εκκλησάκι της Αγ. Παρασκευής πρωτοκτίστηκε το 1910 από τους σιδηροδρομικούς, όμως ο περιηγητής Bartholdy αναφέρει την ύπαρξή του ήδη από το 1803. Οι σιδηροδρομικοί απλώς καλλώπισαν το εκκλησάκι και τον γύρω χώρο, ώστε να είναι προσιτός στους επισκέπτες. Δεν αποκλείεται σ’ αυτό ακριβώς το μέρος να βρισκόταν κατά την αρχαιότητα ο ναός της Δάφνης, κόρης του Πηνειού, τον οποίο επισκέπτονταν κάθε οχτώ χρόνια νέοι από το μαντείο των Δελφών για καθαρμό. Έχουμε πολλά παραδείγματα ειδωλολατρικών ναών να έχουν μετατραπεί μετά την επικράτηση του χριστιανισμού σε εκκλησίες, και επί τουρκοκρατίας σε μουσουλμανικά τεμένη (τζαμιά).

[3]. Για μια ακριβή και ολοκληρωμένη περιγραφή της περιοχής βάσει του οδοιπορικού του Bartholdy, βλέπε: Μπασλής Γιάννης. Το εκκλησάκι της Αγ. Παρασκευής Τεμπών και η σχέση του με τους Τσιγγάνους, εφ. «Ελευθερία», Λάρισα, φύλλο της 6ης Απριλίου 2019.

[4]. Κατά τη μυθολογία, η νύμφη Δάφνη ήταν η αγαπημένη του θεού Απόλλωνα, η οποία με τη βοήθεια του Δία μεταμορφώθηκε στο ομώνυμο φυτό για να αποφύγει τις ερωτοτροπίες του. Η δάφνη ήταν ιερό φυτό και το θεωρούσαν ως σύμβολο σοφίας και ποίησης.

Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου / nikapap@hotmail.com / Φωτοθήκη Λάρισας