Ο Άγιος Βησσαρίωνας: Το παρεκκλήσι που κάποτε ήταν η Εκκλησία των Ανακτόρων της Λάρισας

Η εικόνα που δημοσιεύεται είναι έκδοση του Γεωργίου Βελώνη, ο οποίος διατηρούσε βιβλιοχαρτοπωλείο και τυπογραφείο στη Λάρισα, στη γωνία των σημερινών οδών Κύπρου και Ασκληπιού, απέναντι από το φαρμακείο του Στέφανου Κυλικά.

Ο Γεώργιος Βελώνης (1881-1946) ήταν Πελοποννήσιος. Στη Λάρισα εγκαταστάθηκε τη δεκαετία του 1920 και περί το 1925 άνοιξε το βιβλιοχαρτοπωλείο, το οποίο κράτησε μέχρι τα πρώτα χρόνια της κατοχής [1]. Η παρουσία του Βελώνη στη Λάρισα θα μείνει παντοτινή χάρη κυρίως σε μια σειρά από 25 χρωμολιθόγραφα επιστολικά δελτάρια άριστης ποιότητας. Οι φωτογραφίες (τα κλισέ) δεν είναι δικά του, γιατί ο Βελώνης δεν ήταν φωτογράφος. Εκτός αυτού υπάρχουν απόψεις από χρονικές περιόδους που δεν είχε ακόμα εγκατασταθεί στη Λάρισα (1897, 1900, 1905, κλπ). Ο φωτογράφος των καρτών είναι άγνωστος, η δε θεματολογία τους περιλαμβάνει απόψεις από Λάρισα, Μπαμπά (σημερινά Τέμπη), Αγιά, Τρίκαλα, Μετέωρα.

Η σημερινή φωτογραφία απεικονίζει ένα μικρό εκκλησάκι με τρούλο και επιγράφεται «Εκκλησία Ανακτόρων Λαρίσσης», φέρει δε στη σειρά τον αριθμό 12. Πρόκειται για το παρεκκλήσι των βασιλικών ανακτόρων, τα οποία βρίσκονταν στην περιοχή όπου σήμερα έχει ανεγερθεί το Δημοτικό Ωδείο. Ήταν αφιερωμένο στον άγιο Βησσαρίωνα, μητροπολίτη Λαρίσσης. Σύμφωνα με προφορική παράδοση, την οποία καταγράφει ο δημοσιογράφος και εκδότης της εφημερίδας «Μικρά» Θρασύβουλος Μακρής [2], στον χώρο αυτόν υπήρχε πολύ πριν από την απελευθέρωση της πόλης από τους Τούρκους (1881) μεγάλη οικία, αληθινό ανάκτορο, του οποίου οικοδέσποινα ήταν η Νουριέ χανούμ, στενή συγγενής του Αλή πασά και κρυπτοχριστιανή. Επέτρεψε λοιπόν στο υπηρετικό προσωπικό του αρχοντικού, το οποίο προέρχονταν από τη χριστιανική κοινότητα της πόλης, να χρησιμοποιήσουν ένα από τα δωμάτια όπου στεγάζονταν τα «οτζάκια», δηλαδή οι βοηθητικοί χώροι του σπιτιού (μαγειρεία, πλυσταριά, καταλύματα του προσωπικού, κλπ.) και να το μετατρέψουν σε πρόχειρη εκκλησία. Ήταν η περίοδος κατά την οποία είχε επικρατήσει κάποια σχετική θρησκευτική ελευθερία εκ μέρους των Οθωμανών. Στο μέσον του δωματίου είχαν τοποθετήσει μια παλιά εικόνα του Αγίου Βησσαρίωνος, μπροστά από την οποία έκαιγε μέρα-νύχτα κανδήλα.

Οι χριστιανοί του αρχοντικού και αρκετοί γείτονες, προσέρχονταν τις Κυριακές και τις εορτές για να ανάψουν λαμπάδα και να προσκυνήσουν την εικόνα του αγίου. Κάποια νύχτα όμως του Νοεμβρίου του 1872 μια πυρκαγιά αποτέφρωσε όλους τους βοηθητικούς χώρους του αρχοντικού. Η οικοδέσποινα απέδωσε το καταστρεπτικό γεγονός σε ολιγωρία του υπηρετικού προσωπικού. Όμως οι ζημιές αποκαταστάθηκαν γρήγορα και η λειτουργία του παρεκκλησίου συνεχίσθηκε.

Μετά τον θάνατο της Νουριέ χανούμ το μεγάλο αυτό αρχοντικό περιήλθε στην κατοχή του ανεψιού της Χουσνή μπέη, ο οποίος αρχές Οκτωβρίου του 1881, ένα μήνα περίπου μετά την απελευθέρωση της Λάρισας, πρόσφερε το αρχοντικό του για να καταλύσει ο βασιλέας Γεώργιος ο Α΄ όταν επισκέφθηκε επίσημα τη Λάρισα. Ικανοποιημένος από την ευρυχωρία του κτιρίου και την απέραντη αυλή, ο Γεώργιος το αγόρασε στις 11 Οκτωβρίου 1881.

Η βασίλισσα Όλγα, προσωπικότητα έντονα θρησκευόμενη, γοητευμένη από την παράδοση του υποτυπώδους ναΐσκου του Αγίου Βησσαρίωνος σε ένα απόμερο μέρος του κονακιού, αποφάσισε το 1898 να ανεγείρει νέο ναό προς τιμήν του αγίου. Γράφει σχετικά η εφημερίδα «Ελλάς»: «Από πολλών ημερών ήρχισεν η ανέγερσις του μικρού ναϊσκου εις τον περίβολον των ενταύθα ανακτόρων. Εις τον ναόν τούτον θα εκκλησιάζονται τα μέλη της βασιλικής οικογενείας, οσάκις μας επισκέπτονται» [3].

Ο ναός διακοσμήθηκε με αγιογραφίες ρώσων ζωγράφων, εμπλουτίσθηκε με αφιερώματα φιλόθρησκων Λαρισαίων και φιλοξένησε τις εικόνες και τα ιερά σκεύη του κατεδαφισθέντος το 1898 παρεκκλησίου του αγίου Βησσαρίωνος στο ναό του Αγίου Αχιλλίου (Βασιλική του Καλλιάρχη). Αρχιτεκτονικά ήταν μονόχωρη σταυροειδής κατασκευή, αρκετά ψηλή για τις διαστάσεις της, με τρούλο ο οποίος ήταν μολυβδοσκέπαστος, δηλ. καλύπτονταν με παχιά φύλλα μολύβδου. Η τοιχοποιία, όπως διακρίνεται και στη φωτογραφία, ήταν από πελεκημένη πέτρα, με κεραμοπλαστικές διακοσμήσεις στα ανοίγματα.
Όταν το 1918 κατεδαφίσθηκε το ανάκτορο, ο ναός του Αγίου Βησσαρίωνος διατηρήθηκε. Την ίδια χρονιά μάλιστα ο εστιάτορας Κωνσταντίνος Γεωργ. Νατάκιας, με δαπάνες του ανακαίνισε το εκκλησάκι. Κάλυψε με επίχρισμα τους εξωτερικούς τοίχους, ολοκλήρωσε την αγιογράφησή του και έτσι ο ναός του αγίου αποδόθηκε στη χρήση των πιστών της περιοχής.

Όμως ο καταστρεπτικός σεισμός της 1ης Μαρτίου του 1941 ισοπέδωσε μεταξύ άλλων και το εκκλησάκι. Αναγκαστικά κατεδαφίσθηκε και στη θέση του στήθηκε προσωρινά ξύλινο παράπηγμα, για να εξυπηρετήσει τις θρησκευτικές ανάγκες των περιοίκων. Το 1955, χάρη στην οικονομική υποστήριξη του ΟΥΗΛ, προδρόμου της σημερινής ΔΕΥΑΛ, άρχισε η ανέγερση του σημερινού ναού τα εγκαίνια της οποίας έγιναν στις 13 Οκτωβρίου 1957. Το 1961 αγιογραφήθηκε, πάλι με δαπάνη του ΟΥΗΛ, από τον δικό μας ζωγράφο Αγήνορα Αστεριάδη και τους μαθητές του με θαυμάσιες τοιχογραφίες. Σήμερα ο ναός αυτός στολίζει την πλατεία του Δημοτικού Ωδείου και είναι σημείο αναφοράς για πολλούς συμπολίτες μας.

[1]. Λαογραφικό Ιστορικό Μουσείο Λάρισας, Επιστολικά δελτάρια (1900-1960), Συλλογή Γεωργίου και Λένας Γουργιώτη, Λάρισα (2007) σελ. 19.

[2].Μακρής Θρασύβουλος. Ο Άγιος Βησσαρίων, εφ. Λαρισαϊκός Τύπος, Λάρισα, φύλλο της 15ης Σεπτεμβρίου 1943. Η εφημερίδα αυτή ήταν κοινή έκδοση της «Ελευθερίας» και του «Ημερήσιου Κήρυκα» της Λάρισας κατά τη διάρκεια της κατοχικής περιόδου.

[3]. εφ. Ελλάς, φύλλο της 29ης Ιουνίου 1898.

Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου / nikapap@hotmail.com / Φωτοθήκη Λάρισας