Η ευκαιρία που υπήρξε για έναν Βόλο – πρότυπο και τα λάθη που έγιναν

«Ήμουν 13 ετών τις ημέρες εκείνες. Ήταν ο σεισμός, μετά ήρθε και η πλημμύρα, εκείνη η χρονιά ήταν άστα να πάνε…» θυμάται ο Δημήτρης Πιτσιώρης, έχοντας πλέον και καλύτερη άποψη για τα γεγονότα εκείνων των ημερών του 1955, αφού υπηρέτησε τον Βόλο και από τη θέση του δημάρχου. Οι μνήμες είναι έντονες, όπως όμως και οι απόψεις του για το τι έγινε μετά τα δύο καταστροφικά γεγονότα αλλά και τα λάθη που έγιναν, με τον Βόλο να χάνει την ευκαιρία να γίνει μία πόλη-πρότυπο και με την ανάλογη ρυμοτομία αλλά και με σημαντική αντιπλημμυρική προστασία.

Συνέντευξη: Χρυσόστομος Τρίμμης

-Ποιες είναι οι πρώτες εικόνες που σας έρχονται από εκείνες τις ημέρες;

Εκείνο που θυμάμαι είναι ότι έβρεχε μερικές ημέρες. Όχι συγκλονιστικά, αλλά έβρεχε συνέχεια. Tο μεσημέρι της 13^ης Οκτωβρίου έριξε μία σύντομη αλλά καταρρακτώδη βροχή και έσπασε ο Άναυρος, στο σημείο που το ποτάμι κάνει γωνία. Ο Άναυρος όπως και ο Κραυσίδωνας δεν είναι στη φυσική τους κοίτη από ένα σημείο και μετά. Λίγο πριν το 1900, όταν πρωτοϊδρύθηκε ο Βόλος εκτράπησαν τα δύο αυτά ποτάμια, γιατί κατέβαινε ο μεν Άναυρος στον Άγιο Κωνσταντίνο, ο δε Κραυσίδωνας στην Ιωλκού. Κάνανε μία γωνία και τον έβγαλαν τον Άναυρο στην έξοδο του Βόλου και τον Κραυσίδωνα πέρα από τον Σιδηροδρομικό Σταθμό και τα Παλαιά. Απεδείχθη, και αυτό έχει μεγάλη σημασία γιατί επαναλαμβάνεται το φαινόμενο και κανείς δεν δίνει σημασία. Πάνω από την Άλλη Μεριά, ανεβαίνοντας προς Πορταριά και εγκαταλείποντας την ευθεία του δρόμου, αν προχωρήσουμε λίγο πιο πάνω θα δούμε ότι υπάρχει μία φυσική διαμόρφωση για φράγμα, ένα στενό δηλαδή. Στο σημείο αυτό είχαν συγκεντρωθεί κορμοί δέντρων και είχαν δημιουργήσει ένα εμπόδιο. Ανέβηκε η στάθμη του νερού και αυτό κάποια στιγμή έσπασε και δημιουργήθηκε το λεγόμενο κρουστικό κύμα στη ροή του νερού.

-Ήταν μεγάλη η δύναμή του δηλαδή…

Όταν σπάσει ένα φράγμα, η συγκεντρωμένη μεγάλου όγκου ποσότητα νερού φεύγει με μεγάλη ταχύτητα. Αυτό κυριολεκτικά ξυρίζει τον πυθμένα με μεγάλη δύναμη και μπορεί να κατεβάσει βράχο διαμέτρου 5-10 μέτρων. Στο σημείο που έκανε τη γωνία ο Άναυρος έπεσε αυτό το κρουστικό κύμα, με νερό πέτρες κτλ και τον διέρρηξε. Έτσι μπήκε το νερό από τη μία πλευρά των σπιτιών και έβγαινε από την άλλη, και κατέληγε στον Άγιο Κωνσταντίνο, στη φυσική του, παλαιά κοίτη της ευθείας γραμμής.

-Μεγάλη και η καταστροφή λοιπόν…

Καταλαβαίνετε τι έγινε από θύματα και ζημιές. Θυμάμαι στον Άγιο Κωνσταντίνο ένα παχύ στρώμα λάσπης. Ο πατέρας μου τότε ήταν γιατρός στο νοσοκομείο και έσπευδε να πάει με την αστική συγκοινωνία για να αντιμετωπίσει την κατάσταση. Κάποια στιγμή άνοιξε η πόρτα του λεωφορείου και του δώσανε ένα παιδί στα χέρια μήπως και μπορέσει να το σώσει… Χάθηκαν άνθρωποι, ζώα, νοικοκυριά. Από την άλλη, νομίζω ότι ο Κραυσίδωνας άντεξε.

Ήταν μία κατάσταση ανάλογη αυτής του 2023;

Τι λέει τώρα η εμπειρία που επιβεβαίωσαν και οι Ολλανδοί που συνέταξαν τη μελέτη για τη Θεσσαλία μετά τον Daniel. Λένε ότι η κοίτη ενός ποταμού πρέπει να είναι καθαρή και ότι δεν πρέπει να είναι δενδροφυτευμένη. Αν έχει δέντρα, με μία μεγάλη βροχόπτωση που δημιουργεί εξαιρετικές συνθήκες που πλησιάζουν στον κρουστικό κύμα, αυτά παρασύρονται και κατεβαίνουν όπως όπως προς τα κάτω και μόλις βρουν το πρώτο εμπόδιο ή το σπάζουν ή το φρακάρουν, όπως είναι οι γέφυρες. Το δεύτερο είναι, όπως έγινε στον Άναυρο, ότι από ένα σημείο και μετά, υπάρχουν οι περίφημες αναβαθμίδες. Για να μην αναπτύσσει ταχύτητα το νερό, με τις αναβαθμίδες είναι σαν να κατεβαίνει σκαλοπάτια. Η εμπειρία λέει καθαρές κοίτες χωρίς δέντρα μέσα στο ίδιο το ποτάμι.

Από τη φιλοδοξία στον βραχυπρόθεσμο σχεδιασμό

-Τελικά ανέλαβε ο Στρατός αρχικά να σχεδιάσει την πόλη…

Ήταν η περίφημη κόντρα Καρτάλη-Καραμανλή. Η κυβέρνηση τότε, όπως και για τις ζημιές του σεισμού στην Κεφαλλονιά είχαν συνδέσει την αποκατάσταση και την ανοικοδόμηση στον Στρατό. Μάλιστα, όταν ήμουν βουλευτής και μιλώντας από το βήμα της Βουλής, και ζούσε ακόμη ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, που τότε ήταν ο υπουργός Ενόπλων Δυνάμεων που είχε στείλει τον Στρατό στην Κεφαλονιά του έθεσα το ερώτημα γιατί αναθέτουν τέτοια κρίσιμης σημασίας θέματα στον Στρατό. Η απάντηση που μου έδωσε ήταν ότι επρόκειτο για το μόνο οργανωμένο κομμάτι που διαθέτει το Δημόσιο!

-Ο Στρατός θα μπορούσε να βοηθήσει κάπως;

Αυτό μπορεί να βοηθούσε στην πρώτη φάση, για το καθάρισμα δρόμων και απομάκρυνση κάποιων υλικών. Αλλά στο πώς θα ανοικοδομηθεί μία πόλη δεν μπορεί να αναθέτεται στον Στρατό η ευθύνη. Τότε είχε γίνει σύγκρουση μεταξύ του δημάρχου Βόλου Γεωργίου Καρτάλη και του στρατηγού Ιατρίδη που είχε αναλάβει όλη την ανοικοδόμηση, που έκανε ουσιαστικά και τον πολεοδόμο! Ο Καρτάλης είχε ένα φιλόδοξο σχέδιο, με διανοίξεις και διαπλάτυνση δρόμων. Ο Στρατός διεπόταν από την αντίληψη του «να τελειώνουμε». Να δοθούν δάνεια, να χτιστούν τα περιβόητα σπίτια τύπου Παρασκευόπουλου,  με τούβλα και ανάμεσά τους μπετόν με λίγα σίδερα, που έκανε το πολύ για διώροφα σπίτια. Τότε τέτοια κυρίως χτιστήκανε και δόθηκαν δάνεια.

–Υπήρχε και καθυστέρηση στα δάνεια όπως διαβάζουμε στον Τύπο της εποχής.

Αυτά τα δάνεια μάλιστα έγιναν αργότερα αντικείμενο διαμάχης στις εκλογές του 1963, μεταξύ Καραμανλή και Γεωργίου Παπανδρέου. Είχαν προκηρυχθεί εκλογές και είχε έρθει στον Βόλο να μιλήσει ο Καραμανλής.  Στην ομιλία του είχαν μαζευτεί κάποιοι και φώναζαν: «Τα δάνεια, τα δάνεια». Απάντησε ο Καραμανλής ότι τα δάνεια δεν θα τα χάριζε. Μετά εκλέχθηκε η Ένωση Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου και τα χάρισε τα δάνεια.

-Τελικά τι θα μπορούσε να έχει γίνει για να είναι η πόλη καλύτερη;

Ο Καρτάλης ήθελε ένα νέο ρυμοτομικό σχέδιο, με μεγάλες πλατείες και δρόμους. Τα στενά που έχει ο Βόλος κάτω από την οδό Δημητριάδος. Αυτά ιστορικά έγιναν όταν ξεκίνησε ο Βόλος να χτίζεται από το 1880 και μετά και σε εκείνα τα σημεία ήταν εμπορικά καταστήματα με αποικιακά είδη. Αυτά τα στενά ήταν τόσο πλατιά έτσι ώστε να κυλούν βαρέλια και να τα κατεβάζουν στη θάλασσα. Αυτά έμειναν όλα. Ο Βόλος έμεινε στο πολεοδομικό και ρυμοτομικό σχέδιο που προϋπήρχε του σεισμού. Απλά έγιναν κάποιες εντάξεις. Η Νέα Δημητριάδα είχε αρχίσει να οικοδομείται αυθαίρετα ήταν μία περιοχή που εντάχθηκε στο σχέδιο.

-Οπότε ο Βόλος πληρώνει το ότι ανέλαβε ο Στρατός;

Τηρουμένων των αναλογιών. Ήταν μία εποχή που δεν υπήρχαν λεφτά και η αναδιάταξη του σχεδίου του Βόλου σήμαινε χρήματα, για απαλλοτριώσεις και πολλά άλλα πράγματα. Είχαμε ένα σχέδιο φιλόδοξο από τη μία πλευρά, αυτό του Καρτάλη και από την άλλη έναν Στρατό που ήταν βραχυπρόθεσμος και στενόμυαλος. Κάπου στο μέσον έπρεπε ν’ αναζητηθεί η λύση. Αυτό που έγινε πάρα πολύ αργά, ήταν η μελέτη του Βόλου από την εποχή της Χούντας και έφτασε μέχρι πρόσφατα από το γραφείο Παπαγιάννη με πολεοδόμο την κα Κουλτσινιώτου.

-Τι έκρινε αυτή η μελέτη;

Η κα Κουλτσινιώτου είχε καταλήξει περίπου το 1975 ότι έπρεπε το κέντρο του Βόλου να έχει στοές και στην περιφέρεια πρασιές. Αυτό ήταν ένα από τα βασικά συμπεράσματα. Αυτό έπρεπε να γίνει όμως προτού αρχίσουν να κτίζονται πολυκατοικίες, που ουσιαστικά καθιστούσαν έναν τέτοιον σχεδιασμό αδύνατον, γιατί θα διακοπτόταν συνέχεια από ήδη κατασκευασμένες οικοδομές. Αυτά είναι fast track μέτρα. Ή προλαβαίνεις την πόλη προτού σηκωθούν οι πολυκατοικίες ή όχι. Αυτό είναι το σχέδιο του κέντρου της Πάτρας. Εμείς είχαμε επαναφέρει το σχέδιο αυτό αλλά ήταν αργά πλέον. Στοά σημαίνει ότι το κτήριο υπάρχει από πάνω αλλά το πεζοδρόμιο διευρύνεται με ένα κομμάτι που δίνει η οικοδομή και αυτό δίνει αέρα στην πόλη. Αλλά υπήρχε η μικρή αντίληψη από καταστήματα μήπως χάσουν τετραγωνικά. Αλλά όπως συμβαίνει σε πολλά σημεία, όπως στη Δημητριάδος που βγαίνουν κάποια κτήρια στα 2-3 μέτρα στον δρόμο, πάλι χάνεται εμπορική αξία. Πολύ αργότερα άλλαξε ο οικοδομικός κανονισμός και μπορεί να έρχεται μπροστά ο ακάλυπτος χώρος, κάτι που έχει γίνει πλέον σε αρκετά σημεία πλέον στον Βόλο και να παίρνει μέτρα το πεζοδρόμιο. Άλλαξε η θεωρεία της οικοδομικής γραμμής που έλεγε ότι τα κτήρια έπρεπε να είναι σε ευθεία γραμμή. Αλλά τώρα έχει χτιστεί σε μεγάλο βαθμό το κέντρο της πόλης και είναι αργά πλέον. Όλα αυτά έπρεπε να έχουν γίνει μετά τους σεισμούς. Αν είχαν γίνει κάτι τότε, που η πόλη ήταν κατεστραμμένη, τότε θα είχαν βρεθεί λύσεις. Τέτοια ενδιάμεσα μέτρα, που ενδεχομένως δεν θα χρειαζόντουσαν μεγάλα ποσά για απαλλοτριώσεις, θα μπορούσαν να εφαρμοστούν.

-Αντιπλημμυρικός σχεδιασμός ακολούθησε;

Ενισχύθηκαν τότε οι όχθες και στον Κραυσίδωνα και στον Άναυρο και έγιναν οι βαθμίδες αλλά παρέμειναν τα προβλήματα. έχουμε χαμηλές γέφυρες και γεμάτες με δέντρα όχθες. Στο δεύτερο κύμα κακοκαιρίας του Σεπτεμβρίου του 2023 πλημμύρισε το ανατολικό κομμάτι της πόλης γιατί τα δέντρα δημιούργησαν φράγματα στις γέφυρες. Έφραξε η γέφυρα της Αναλήψεως και έφτασε το νερό μέχρι τον Άγιο Κωνσταντίνο.

Στον δυτικό τομέα, και στον Άναυρο βρήκαν και πάλι εμπόδια, με χαμηλές γέφυρες και δέντρα και μπαζωμένο πυθμένα. Τα ποτάμια κατεβάζουν φερτές ύλες και χρειάζονται παρεμβάσεις στον πυθμένα με απομάκρυνσή τους. Αν δεν υπήρχε η περιβόητη γέφυρα της Παπαδιαμάντη όπως είναι και αν καθάριζαν τον πυθμένα δεν θα είχε πάθει ο Βόλος τίποτα.  Τρεις γέφυρες ήταν και δύο χωματουργικά μηχανήματα ήταν το όλο θέμα. Πρέπει να τα έχουμε αυτά ως αντιπλημμυρικό δόγμα.

Ειδικό ένθετο του Ομίλου Καρεκλίδη- «Στιγμές Ιστορίας-Ο Βόλος που χάθηκε-Τα δεινά στη Δεκαετία 1950-1960-Το Σήμερα και το Αύριο» 

Πηγή: magnesianews.gr