«Ντιπ για ντιπ»: Τρεις Λαρισαίοι μας ταξιδεύουν στη ντοπιολαλιά της Λάρισας μέσα από σκίτσα και ιστορίες

Εάν οι Λαρισαίοι, και γενικότερα οι Θεσσαλοί, είμαστε γνωστοί για κάτι στην υπόλοιπη Ελλάδα, αυτό είναι η ντοπιολαλιά μας και ο χαρακτηριστικός τρόπος με τον οποίο εκφέρουμε τις λέξεις. Λέξεις που χρησιμοποιούμε κατά κόρον στην περιοχή μας ή και μόνον εδώ, αρκετές από τις οποίες ίσως να μην γνωρίζουμε τι σημαίνουν πραγματικά. Τέτοιες λέξεις έρχεται να εξηγήσει ένα βιβλιαράκι με τη μορφή κόμικ, στο οποίο τρεις δημιουργοί από τη Λάρισα τις συγκέντρωσαν, ανέλυσαν και εικονογράφησαν με έναν ιδιαίτερο τρόπο και το οnlarissa.gr μίλησε με έναν από αυτούς.

Της Ζωής Μπουρουτζή

Η «Λεξοπλαστική» αποτελεί τη δεύτερη έκδοση ενός εντύπου με τριάντα δύο σελίδες, οι είκοσι τέσσερις από τις οποίες είναι εικονογραφημένες. Πρόκειται επί της ουσίας για ένα εικονογραφημένο λεξικό για κάθε μορφής ντοπιολαλιά ή λέξη, οι οποίες χρησιμοποιούνται στη Λάρισα και τα γύρω χωριά. Για κάθε μία από αυτές δίνεται μια κωμική εξήγηση, δηλαδή μια ετυμολογία κι ένα σκίτσο που την εξηγεί οπτικά.

Πίσω από την ομάδα κρύβονται οι Λαρισαίοι, Θάνος Κυρατζής και Νίκος Τσικούρας του Loud Mouse Crew Comics, οι οποίοι ανέλαβαν αντίστοιχα τη συγγραφή και την εικονογράφηση των κειμένων, με τη βοήθεια της έρευνας του Βασίλη Καραμπούλα.

Όπως εξηγεί ο Θάνος, υπήρξαν δύο στάδια γέννησης της ιδέας. «Επειδή εγώ έχω σπουδάσει αγγλική φιλολογία και είχα πάντα μια ιδιαίτερη σχέση με τις λέξεις, όσο ήμουν στον στρατό σκεφτόμουν να κάνω κάτι με αυτές, να εξηγώ τι σημαίνουν. Σε αυτό το κομμάτι μπήκε ο Βασίλης, που τότε εργαζόταν για το Ιστόρημα, το οποίο είναι μια Μη Κυβερνητική Οργάνωση του Ιδρύματος Νιάρχος, όπου έκαναν μια έρευνα για τη διατήρηση της άυλης κληρονομιάς και μου ανέφερε πως υπήρχε έτοιμη ως επί το πλείστον η γλωσσολογική και ανθρωπολογική έρευνα. Ουσιαστικά υπήρξε η γέννηση της ιδέας από ‘μένα και τον Βασίλη, που χωρίς να το γνωρίζει, έκανε την έρευνα και μετά εγώ με τον Νίκο καθίσαμε, το γράψαμε και το εικονογράφησε».

«Ήμασταν πολύ τυχεροί με τον Βασίλη και τη δουλειά που έκανε, που ξεκίνησε να παίρνει σβάρνα τα χωριά και να μαζεύει τις λέξεις», αναφέρει.

Η ντοπιολαλιά και το ιδίωμα του Κάμπου λοιπόν και ειδικότερα της Λάρισας, είναι αυτό το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, για το οποίο είναι γνωστή μεγάλη μερίδα των κατοίκων της, η φήμη των οποίων φαίνεται πως τους “ακολουθεί” όπου κι αν πάνε στη χώρα. «Το κωμικό, δεν είναι σωστό», σχολιάζει ο Θάνος, «είναι ο τρόπος με τον οποίο κόβονται φωνήεντα, η ταχύτητα, η ετυμολογία στην οποία βασίζονται», για τις ιδιαιτερότητες του Λαρισινού ιδιώματος.

«Η Λάρισα ήταν πάντα ένα πέρασμα, από όπου, όποιος περνούσε, άφηνε ένα κομμάτι πίσω του, είτε της γλώσσας, είτε της αρχιτεκτονικής, είτε της πολιτισμικής ταυτότητας. Από ολόκληρη τη Θεσσαλία και πολύ περισσότερο από την πεδιάδα εδώ στη Λάρισα, όποιος έχει περάσει, έχει αφήσει μικρά – μικρά σκαψίματα».

«Το γράφουμε και στο βιβλίο, η γλώσσα είναι ιστορία», αναφέρει. «Το λέω και το πιστεύω ότι η γλώσσα έχει τα διάφορα στίγματα ενός κόσμου που έχει περάσει και έχει μείνει. Επίσης, πρέπει να αποδεχθούμε ότι η γλώσσα είναι ζωντανή».

Συζητάμε έπειτα για μερικές λέξεις και φράσεις χαρακτηριστικές του Λαρισινού ιδιώματος που εξηγούνται στην έκδοση.

«Προσωπικά πάντα θα είναι το μανάρι, που εδώ το έχουμε διαφορετικά από ό,τι στην Αττική και τη νότια Ελλάδα», απαντά όταν τον ρωτώ ποιες από αυτές τις λέξεις ξεχωρίζει και μου εξηγεί ότι η λέξη αφορά το αιγοπρόβατο, το μικρό αρνάκι, το οποίο εκτός Θεσσαλίας χρησιμοποιείται κυρίως για τα ζώα και όχι για τους ανθρώπους.

Έπειτα μου λέει τη λέξη «σοκακούτσα», την οποία ακούω για πρώτη, που αναφέρεται σε κάποιον που πάει βόλτα από σοκάκι σε σοκάκι.

Έπειτα είναι κι άλλες, το σαρμαδάκι (που φυσικά «σέρνει» από πίσω μια ολόκληρη συζήτηση για το αν είναι ντολμαδάκι ή σαρμάς), τσουράπι (η μάλλινη κάλτσα των χωρικών), τερλίκι (είδος κάλτσας ή πάνινου παπουτσιού που φοριέται μέσα στο σπίτι αντί για παντόφλες), ρετζέλια (είδος γλυκού του κουταλιού), κούτσκο (που μάλλον δεν χρειάζεται μετάφραση για τους Θεσσαλούς).

Μακράν όμως η πιο ιδιαίτερη φράση που μου αναφέρει βέβαια είναι το «ξεπετάλιασε το γκαλιακούδι», η οποία, περιγράφει την αλλαγή του φτερώματος ενός πουλιού και χρησιμοποιείται όταν ένα παιδί μπαίνει στην εφηβεία.

«Αυτό που δεν κατάλαβα ποτέ είναι το γιατί μας ταυτίζουν με τα τυριά», σχολιάζει έπειτα χιουμοριστικά, όταν συζητάμε για την εικόνα που έχουν οι κάτοικοι της υπόλοιπης Ελλάδας για τη δίκη μας ντοπιολαλιά. «Υπάρχουν πολλά να πούμε, αλλά θα πέσουμε στον χώρο στερεοτύπων. Λένε ας πούμε ότι μιλάμε γρήγορα ή αργά. Αυτό που μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα είναι ότι τα μέρη με τα οποία έχουμε τον πιο κοινό ήχο είναι η Ήπειρος, η Κοζάνη, αλλά και η Κρήτη, λόγω του έντονου οθωμανικού στοιχείου».

Ιστορίες λοιπόν. Αυτό κουβαλούν οι λέξεις και αυτό είναι και οι ίδιες. Αυτό αποδεικνύει και η εξήγηση που μου δίνει στη συνέχεια σχετικά με τη σημασία της λέξης «Τυρναβος».

«Υπάρχει η πεποίθηση, ή μάλλον η ψευδαίσθηση ότι λέγεται έτσι επειδή ο Ξηριάς έχει τις τούρνες», το τοπικό σαρκοφάγο ψάρι του γλυκού νερού. «Όμως ανθρωπολόγοι και γλωσσολόγοι έκαναν έρευνες και απέδειξαν ότι η ονομασία προέρχεται από τη σλαβική λέξη που σημαίνει αγκαθότοπος».

«Αυτή την πολυδιάστατη επίδραση που έχουν οι λέξεις στη ζωή μας θέλει περισσότερο να δείξει το βιβλίο», αναφέρει εν τέλει ο Θάνος. «Να διατηρήσει την αυλή κληρονομιά, γιατί στην ουσία πρόκειται για σκέψεις που χάνονται».

Η δεύτερη έκδοση της «Λεξοπλαστικής», μετά την εξάντληση της πρώτης τυπώνεται με την ευγενική χορηγία των Βιολογικών Οίνων Εσκίογλου – Λάρισα, Νίκαια, Ραψάνη. Μπορείτε να τη βρείτε στο καφέ Connectiva στη Λάρισα και το Cafe Onar στον Τύρναβο.