Λάρισα 17 Νοέμβρη 1974-2024: Μνήμες από τις πρώτες εκλογές της μεταπολίτευσης που έγιναν σαν σήμερα

«Η άσκηση του εκλογικού δικαιώματος είναι υποχρέωση. Άλλωστε η  αδικαιολόγητη αποχή τιμωρείται με φυλάκιση από ένα μήνα έως ένα χρόνο»

Έτσι ξεκινούσε το τηλεοπτικό σποτ Εθνικές εκλογές του 1974 – “Πως να ψηφίσετε” με κινούμενα σχέδια του ζωγράφου Αλέξη Κυριτσόπουλου, που γυρίστηκε για το ΕΙΡΤ ενόψει των βουλευτικών εκλογών του 1974, και που υπογράμμιζε τις υποχρεώσεις και τα δικαιώματα των πολιτών για την ημέρα των εκλογών.

Έτσι ξεκινούσε το τηλεοπτικό σποτ Εθνικές εκλογές του 1974 – “Πως να ψηφίσετε” με κινούμενα σχέδια του ζωγράφου Αλέξη Κυριτσόπουλου, που γυρίστηκε για το ΕΙΡΤ ενόψει των βουλευτικών εκλογών του 1974, και που υπογράμμιζε τις υποχρεώσεις και τα δικαιώματα των πολιτών για την ημέρα των εκλογών.

Της Εύης Μποτσαροπούλου

Και οι Λαρισαίοι ανταποκρίθηκαν. «Με το χαμόγελο στα χείλη ψήφισαν» μάλιστα, σύμφωνα με τον τίτλο ρεπορτάζ στον τοπικό Τύπο, στις πρώτες εκλογές μετά την επτάχρονη δικτατορία των Συνταγματαρχών.

Ήταν οι πρώτες βουλευτικές εκλογές στην Ελλάδα έπειτα από δέκα χρόνια, εννέα μήνες και μία ημέρα και οι πρώτες κάλπες της μεταπολίτευσης διεξήχθησαν ακριβώς 50 χρόνια πριν· Κυριακή, στις 17 Νοεμβρίου του 1974.

Σήμερα, το «σαν σήμερα» έχει όντως νόημα και η επετειακή ημερομηνία μεγάλη σημασία. Οι εκλογές του ’74 ήταν ο πρόλογος της μεταπολιτευτική Ελλάδας που σήμερα συναντά μισό αιώνα.

Στις 17 Νοεμβρίου 1974, το νεοσύστατο κόμμα της ΝΔ του Κωνσταντίνου Καραμανλή  σημείωσε την μεγαλύτερη εκλογική νίκη με ποσοστό 54,37%, ποσοστό που δεν είχε ποτέ σημειωθεί έως τότε και που δεν καταγράφηκε ποτέ έκτοτε.

Η εφημερίδα «Ελευθερία» χαρακτήρισε την εκλογική αναμέτρηση «ιστορική» και την επόμενη των εκλογών κυκλοφόρησε με πρωτοσέλιδο «Εθριάμβευσε ο Καραμανλής».

Η προεκλογική περίοδος κράτησε 45 ημέρες από την ημέρα, 3 Οκτωβρίου 1974, που ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, επικεφαλής της κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας ήδη από τις 24 Ιουλίου του ίδιου έτους, ανακοίνωσε ότι βουλευτικές εκλογές θα διεξάγονταν στις 17 Νοεμβρίου. Η προκήρυξη των εκλογών της 3ης Οκτωβρίου θεωρήθηκε καθοριστική για την αποκατάσταση της δημοκρατικής ομαλότητας.

Είχαν περάσει μόλις δυόμιση μήνες από τις 24 Ιουλίου που χιλιάδες συγκεντρωμένοι στο αεροδρόμιο του Ελληνικού επιφύλαξαν αποθεωτική υποδοχή στον, αυτοεξόριστο επί 11 χρόνια στο Παρίσι, πρώην πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Καραμανλή.

Μέσα σε αυτό το ελάχιστο χρονικό διάστημα συνέβησαν συγκλονιστικές εξελίξεις στο πολιτικό σκηνικό της εποχής. Ο Σεπτέμβριος του 1974 καθόρισε, θα μπορούσε να πει κανείς, την πορεία της Ελλάδας μέχρι και σήμερα.

Στις πρώτες μέρες του Σεπτεμβρίου, και δη στις 3, ο Ανδρέας Παπανδρέου παρουσίασε την ιδρυτική διακήρυξη του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος (ΠΑΣΟΚ). Ακολούθησε η  απόφαση της ανασύνταξη της Ένωσης Κέντρου υπό την προεδρία του Γεωργίου Μαύρου, εγκρίθηκε ο νέος εκλογικός νόμος που προέβλεπε την ενισχυμένη αναλογική. Το Κομμουνιστικό Κόμμα νομιμοποιήθηκε με το νομοθετικό διάταγμα της 23^ης Σεπτεμβρίου, το οποίο προέβλεπε την επαναλειτουργία των πολιτικών κομμάτων – μεταξύ αυτών και του ΚΚΕ που είχε παραμείνει παράνομο από το 1947. Την προτελευταία μέρα του Σεπτεμβρίου, στις 29 Σεπτεμβρίου συγκεκριμένα, αναγγέλθηκε η ίδρυση της Νέας Δημοκρατίας (Ν.Δ.) από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή.

Ο προεκλογικός αγώνας νέων και παλιών κομμάτων, αρχηγών και βουλευτών διεξήχθη «με τάξη και ηρεμία» σε όλη την ελληνική επικράτεια χωρίς η φράση να χρησιμοποιείται δημοσιογραφικά ως σχήμα λόγου ή για λόγους εντυπωσιασμού. Είναι όντως γεγονός ότι η ελευθερία λόγου και έκφρασης διασφαλίστηκε πλήρως, ισοτιμία χρόνου δόθηκε σε όλα τα κόμματα για την προβολή των θέσεών τους από την τηλεόραση και το ραδιόφωνο. Όλα τα κόμματα διεξήγαγαν τις εκστρατείες τους, οι οποίες συμπεριλάμβαναν και τη διοργάνωση ανοικτών πολιτικών συγκεντρώσεων, για πρώτη φορά μετά το πραξικόπημα του 1967.

Η «ατζέντα» των εκλογών κινήθηκε κατά κύριο λόγο γύρω από τέσσερα θέματα: το Πολιτειακό (βασιλευόμενη ή αβασίλευτη δημοκρατία), την «κάθαρση» (ή «αποχουντοποίηση»), τη διεθνή θέση της χώρας και το Κυπριακό.

Η Λάρισα, όπως και η υπόλοιπη Ελλάδα, γέμισε με αφίσες, φέιγ βολάν και τρικάκια, στα εκλογικά κέντρα κομμάτων και υποψηφίων βουλευτών ακουγόταν στη διαπασών μουσική.

Ο τότε τοπικός Τύπος κάλυπτε καθημερινά τις προεκλογικές ομιλίες και συγκεντρώσεις των υποψηφίων βουλευτών οι οποίοι επισκέπτονταν όλα τα χωριά του νομού.

Το μεγάλο όμως γεγονός της προεκλογικής περιόδου του 1974 ήταν οι περιοδείες των πολιτικών αρχηγών που κατέφθαναν στη Λάρισα με οχήματα που συνοδεύονταν από μεγάλες φάλαγγες αυτοκινήτων ενώ χιλιάδες άνθρωποι, μόνοι τους ή με τα «τα πούλμαν της χαράς» κατέφθαναν στην πόλη και συγκεντρώνονταν στην Κεντρική Πλατεία όπου φιλοξενήθηκαν οι μεγάλες λαρισαϊκές προεκλογικές συγκεντρώσεις των σημαντικότερων πολιτικών σχηματισμών.

Στον χώρο της Κεντροδεξιάς κυριαρχούσε η Νέα Δημοκρατία, η οποία απορρόφησε σχεδόν το σύνολο της προδικτατορικής Εθνικής Ριζοσπαστικής Ενώσεως (ΕΡΕ), ενώ ταυτόχρονα στο νεοσύστατο κόμμα του Καραμανλή ενσωματώθηκαν και ορισμένα επιφανή στελέχη που είχαν αποσκιρτήσει από την Ένωση Κέντρου το καλοκαίρι του 1965.

Ως αρχηγός της Ενώσεως Κέντρου αναγνωρίστηκε ο Γεώργιος Μαύρος, διεκδικώντας την πολιτική και εκλογική κληρονομιά της. Στις 7 Οκτωβρίου ανακοινώθηκε η σύμπραξη της Ενώσεως Κέντρου με τις Νέες Πολιτικές Δυνάμεις, σχηματισμός ο οποίος είχε συγκροτηθεί στο τέλος Σεπτεμβρίου του 1974 από κεντρώες και φιλελεύθερες προσωπικότητες που είχαν αναπτύξει αντιστασιακή δράση εναντίον της δικτατορίας.

Ο τρίτος κομματικός σχηματισμός υπήρξε το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου, ο οποίος απορρόφησε τμήμα της αριστερής πτέρυγας της προδικτατορικής Ενώσεως Κέντρου, αλλά και ψηφοφόρους από τον ευρύτερο χώρο της Αριστεράς. Τον κορμό του αποτέλεσαν μέλη του Πανελληνίου Απελευθερωτικού Κινήματος (ΠΑΚ), το οποίο είχε επιδείξει αντιδικτατορική δράση κυρίως στο εξωτερικό.

Η Αριστερά ζούσε τον δικό της μύθο, μετά το νομοθετικό διάταγμα της 23^ης Σεπτεμβρίου, το οποίο προέβλεπε  όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω, την επαναλειτουργία των πολιτικών κομμάτων και παράλληλα τη δική της εσωτερική αναστάτωση. Δημιουργήθηκαν τρία μείζονα κόμματα: το ΚΚΕ, το ΚΚΕ (εσωτερικού) το οποίο είχε προκύψει μετά τη διάσπαση του ΚΚΕ το 1968, και η προδικτατορική ΕΔΑ. Η προοπτική της μεταξύ τους συνεργασίας δεν διαφαινόταν ως πιθανή, αλλά βρέθηκε μια παράδοξη λύση, η Ενωμένη Αριστερά, που επέτρεψε την τριμερή συνεργασία, σώζοντας ταυτόχρονα τα προσχήματα για το ΚΚΕ·

Το αποτέλεσμα των εκλογών αποτέλεσε θρίαμβο για τη Νέα Δημοκρατία, η οποία εξασφάλισε το 54,37% των ψήφων και 220 έδρες στη νέα Βουλή.

Τη δεύτερη θέση στις εκλογές πήρε η Ένωση Κέντρου-Νέες Δυνάμεις, με 20,42% και 60 έδρες. Τρίτο αναδείχθηκε το ΠΑΣΟΚ με 13,58% και 12 έδρες, κατοχυρώνοντας έτσι τον χώρο ανάμεσα στο Κέντρο και στην Αριστερά και δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για τη μελλοντική διεύρυνση της εκλογικής του βάσης. Στην τέταρτη θέση βρέθηκε η Ενωμένη Αριστερά με 9,47% και 8 έδρες. Η ΕΔΕ, στις εκλογές της 17^ης Νοέμβρη καταποντίστηκε,  μόλις που ξεπέρασε το 1% και δεν κατόρθωσε να εκλέξει ούτε έναν βουλευτή· ήταν προφανώς η απόδειξη της πλήρους αποδοκιμασίας της χούντας από τον ελληνικό λαό.

Η εποχή της Μεταπολίτευσης στην Ελλάδα μόλις άρχιζε.