Πώς «χάθηκαν» 14.000 κάτοικοι σε 20 χρόνια στη Μαγνησία

Μείωση πληθυσμού την τελευταία δεκαετία κατά 6%, διπλάσια από τον πανελλαδικό μέσο όρο, εμφάνιση ήπιων αρνητικών φυσικών ισοζυγίων, σημαντικές αποκλίσεις ανάμεσα στις δημοτικές ενότητες και μη ένταξη στην κατηγορία των γερασμένων περιφερειών της χώρας, είναι μερικά βασικά χαρακτηριστικά του δημογραφικού προφίλ της Περιφέρειας Θεσσαλίας, όπως αποτυπώνεται στη μελέτη των αφυπηρετήσαντων καθηγητών των Πανεπιστημίων Θεσσαλίας και Πατρών κ.κ. Β. Κοτζαμανη και Β. Παππά.

Όπως τονίζεται χαρακτηριστικά «δεν υπάρχει μόνο μία Θεσσαλία» από τη δημογραφική σκοπιά. Σημειώνεται πως οι κ.κ. Βύρων Κοτζαμάνης και Βασίλης Παππάς είναι ιδρυτικά μέλη του Ινστιτούτου Δημογραφικών Ερευνών και Μελετών.

Ο πληθυσμός της Θεσσαλίας το 2001 ήταν 740.115 κάτοικοι και το 2021 688.255, δηλαδή λιγότεροι κατά 52.000 σε σχέση με 20 χρόνια πριν και μείον 44.507 σε σχέση με το 2011.
Η Μαγνησία το 2001 είχε 205.000 κατοίκους και το 2021 περίπου 191.000 δηλαδή 14.000 λιγότερους σε σχέση με 20 χρόνια πριν.

Σε ενδοπεριφερειακό επίπεδο, η Π.Ε. Σποράδων είναι η μόνη που διαφοροποιείται την τελευταία τριακονταετία των υπολοίπων Ενοτήτων, έχοντας τις δεκαετίες του 1990 και του 2000 υψηλότατες θετικές μεταβολές, και το 2011-2021 την ηπιότερη μείωση (-2,5% έναντι -6,0% της Περιφέρειας).
Όπως τονίζεται στη μελέτη των δύο καθηγητών, «η Περιφέρεια Θεσσαλίας τη δεκαετία του 1990 δεν επωφελήθηκε ιδιαίτερα από τη μαζική εισροή οικονομικών μεταναστών εκείνης της περιόδου, με αποτέλεσμα να έχει από τα χαμηλότερα ποσοστά θετικής μεταβολής του πληθυσμού ανάμεσα στο 1991 και το 2001 (μόλις +1,45%, έναντι 7% σε εθνικό επίπεδο). Την επόμενη δεκαετία (2001-2011) η μείωση ήταν ήπια (1%, όσο σχεδόν και στο σύνολο της χώρας), εντασσόμενη στην ομάδα των 8 Περιφερειών με αρνητικές αντίστοιχες μεταβολές, σε αντίθεση με το Νότιο Αιγαίο και την Κρήτη, τις μόνες Περιφέρειες που αύξησαν τον πληθυσμό τους (+3,5 και 4,8% αντίστοιχα). Την τελευταία δε δεκαετία, η μείωση του πληθυσμού της εκτιμάται στο 6% (υπερδιπλάσια του εθνικού μέσου, [-3%] αλλά σαφώς μικρότερη της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας [-10%]). Η μείωση αυτή οφείλεται, αφενός μεν στα αρνητικά φυσικά ισοζυγία (-29 χιλ.), αφετέρου δε στα επίσης αρνητικά ισοζύγια εισόδων-εξόδων των μονίμων κατοίκων της (εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση).

Οι αποκλίσεις εντός Θεσσαλίας

Στο εσωτερικό των Περιφερειακών Ενοτήτων οι διακυμάνσεις γύρω από το μέσο περιφερειακό όρο είναι έντονες, ιδιαίτερα την τελευταία δεκαετία. Οι μεταβολές του πληθυσμού σε επίπεδο Δήμων κυμαίνονται από +14% (Αλόννησος) έως -21% (Ζαγορά-Μουρεσίου), ενώ σε επίπεδο Δημοτικών Ενοτήτων από +28% έως -50%. Για πρώτη φορά δε αρκετές πεδινές και ημιορεινές κοινότητες το 2011-2021 φαίνεται να έχουν μεγαλύτερες μειώσεις από ορεινές, γεγονός που σε μεγάλο βαθμό οφείλεται στο ότι ο νεανικός πληθυσμός των δεύτερων έχει συρρικνωθεί σημαντικά ήδη από το 2011, και, επομένως, δεν υπάρχουν ιδιαιτέρες μεταναστευτικές «εφεδρείες».

Η γήρανση του πληθυσμού

Η αναπόφευκτη αλλαγή των ηλικιακών δομών στη Θεσσαλία (ιδιαίτερα γήρανση) εξαιτίας των εξελίξεων στη γεννητικότητα/γονιμότητα και της αύξησης των προσδόκιμων ζωής αποτυπώνεται στην απογραφή του 2021 και στις πληθυσμιακές πυραμίδες. Η Θεσσαλία έχει ελαφρώς πιο γερασμένο πληθυσμό από αυτόν της χώρας (25,2% έναντι 22,8%). Το ποσοστό των 65+ κυμαίνεται πλέον στις Περιφερειακές Ενότητες της από 23% έως 29%, αυτό των αναπαραγωγικών ηλικιών (20-49 ετών) από 32% έως 37% και των νέων 0-19 ετών από 17% έως 20%. Η Π.Ε. Σποράδων, λόγω του υψηλού ποσοστού των αλλοδαπών κατοίκων της, έχει τις νεανικότερες δομές, ενώ οι Π.Ε Καρδίτσας και Τρικάλων είναι οι πλέον γερασμένες εξαιτίας κυρίως της εσωτερικής μετανάστευσης των προτέρων του 2010 δεκαετιών.
Σε επίπεδο Δήμων οι διαφορές είναι ακόμη εντονότερες, καθώς Φαρκαδόνα, Μουζάκι και Αργιθέα έχουν υπερδιπλάσια ποσοστά ηλικιωμένων 65 και άνω (37-41%) από αυτά των Δ. Σκιάθου και Λαρισαίων (18-19%), ενώ σε επίπεδο Δημοτικών Ενοτήτων καταγράφεται χάσμα ανάμεσα στις Δ.Ε. Σκιάθου, Λαρισαίων και Γιάννουλης και στις Δ.Ε. Σαρανταπόρου, Καστανιάς, Χασίων Μαλακασίου, Τυμφαίων και Μυροφύλλου (με ποσοστά των 65+ από 51% έως 63%).

31,7 έτη ο μέσος όρος ηλικίας για απόκτηση παιδιών

Η προσδοκώμενη ζωή στη γέννηση (στα δυο φύλα) στην Περιφέρεια Θεσσαλίας αυξήθηκε σημαντικά μεταπολεμικά, με αποτέλεσμα να ανέλθει σε 82,3 έτη το τελευταίο προ της πανδημίας έτος. Η μέση διάρκεια ζωής στη γέννηση ήταν το 2019 ελαφρώς υψηλότερη από τον μέσο εθνικό όρο (81,7 έτη), αν και υπολείπεται αυτής της Ηπείρου. Η αύξηση της μέσης διαρκείας ζωής μετά το 1950 (+18 σχεδόν έτη) συνέβαλε και στην αύξηση της γήρανσης του πληθυσμού της Περιφέρειας (την αύξηση δηλαδή του ποσοστού των 65 ετών και άνω που υπερβαίνει πλέον το 25%). Η γονιμότητα (ο μέσος δηλαδή αριθμός παιδιών που κάνουν οι διαδοχικές μετά το 1960 γενεές) μειώνεται ταχύτατα, ενώ ταυτόχρονα αυξάνεται και η μέση ηλικία στην απόκτηση των παιδιών. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την ταχεία μείωση των γεννήσεων σε όλες τις Περιφέρειες, γεγονός που αποτυπώνεται και στους υπολογιζόμενους κάθε χρόνο δείκτες γονιμότητας, που σε εθνικό επίπεδο για μια μακρά περίοδο (1987-2024) κυμαίνεται από 1,25 έως 1,5 παιδιά/γυναίκα. Το 2019 δε (τελευταίο προ της πανδημίας έτος), με μέσο εθνικό δείκτη 1,33, οι νομοί της Θεσσαλίας (με εξαίρεση την Μαγνησία [1,13]) βρίσκονται πολύ κοντά σε αυτόν: 1,28 η Καρδίτσα, 1,35-36 η Λάρισα και τα Τρίκαλα (Χάρτης). Τρεις από τους τέσσερις νομούς δεν εντάσσονται στην ομάδα των προβληματικότερων νομών της χώρας μας, σε αντίθεση με την Μαγνησία. Σε αυτήν -όπως και στον νομό Τρικάλων- ο μέσος όρος ηλικίας για απόκτηση των παιδιών (31,7 έτη) ταυτίζεται με τον εθνικό, ενώ στις Π.Ε Λάρισας και Καρδίτσας (ιδιαίτερα στη δεύτερη) οι γυναίκες τεκνοποιήσαν σε λίγο μικρότερες ηλικίες: 31,0 στη Λάρισα και 30,5 στην Καρδίτσα.

Η δημογραφική κατάρρευση στους ορεινούς δήμους

Στα συμπεράσματα της έρευνας επισημαίνονται πως «η Περιφέρεια Θεσσαλίας δεν βρίσκεται στην πλέον δυσμενή θέση δημογραφικά, συγκρινόμενη με τις λοιπές ελληνικές Περιφέρειες. Προσελκύοντας έναν σχετικά μικρό αριθμό οικονομικών μεταναστών τις δεκαετίες του 1990 και του 2000 είχε από τις μικρότερες αυξήσεις του πληθυσμού το 1991-2001, μια ήπια μείωση την δεκαετία 2001-2011, περίοδο κατά την οποία όλες οι Περιφέρειες -εκτός της Κρήτης και του Ν. Αιγαίου- χάνουν πληθυσμό, και μια σαφώς μεγαλύτερη μείωση το 2011-2021(-6%), υπερδιπλάσια από αυτήν (-3%) της χώρας.

Όσον αφορά τους δείκτες θνησιμότητας και γονιμότητας, αυτοί βρίσκονται κοντά στους μέσους εθνικούς όρους, με σχετικά μικρές διαφοροποιήσεις ανάμεσα στις Περιφερειακές Ενότητές της. Η Θεσσαλία έχει σχετικά «ήπια» αρνητικά φυσικά Ισοζύγια και δεν είναι ακόμη από τις πλέον γερασμένες Περιφέρειες της χώρας.

Σε ενδοπεριφερειακό όμως επίπεδο (σε επίπεδο κυρίως Δήμων και Δημοτικών Ενοτήτων) οι αποκλίσεις από τους μέσους περιφερειακούς όρους (μεταβολές του συνολικού πληθυσμού, ηλιακές δομές/γήρανση- νεότητα, φυσικά ισοζύγια..) είναι σημαντικές, με το μεγαλύτερο μέρος των Δήμων και Δημοτικών Ενοτήτων του μη πεδινού τμήματός της να βρίσκονται σε ιδιαίτερα προβληματική θέση και στα πρόθυρα της δημογραφικής κατάρρευσης, με επιπτώσεις στην οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή της Περιφέρειας. Σε αυτό συνέτεινε συσσωρευτικά σημαντικά η εσωτερική μετανάστευση των επτά πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών, με την εγκατάλειψη των περιοχών αυτών από τμήμα του νεανικού τους πληθυσμού. Επομένως βάσιμα μπορούμε να ισχυρισθούμε ότι από δημογραφική σκοπιά δεν υπάρχει μία Θεσσαλία, καθώς οι διαφοροποιήσεις είναι εντονότατες ανάμεσα στα δυο τμήματά της».

Πηγή: e-thessaliatv.gr