Ξέρατε ότι η Λάρισα είχε κάποτε μία συνοικία που την έλεγαν Φάληρο;

Πολλοί από τους Λαρισαίους, κυρίως οι νεότεροι, ίσως να μην έχουν ακούσει τίποτε για τη συνοικία Φάληρο της πόλης μας.

Στη σημερινή τοπογραφία της, πάντως, δεν αναφέρεται καθόλου. Όμως, από την περίοδο των τελευταίων χρόνων της τουρκοκρατίας ακόμη, αναφέρεται η ύπαρξη ενός χώρου με περιβόλια στη νοτιοδυτική πλευρά της Λάρισας, τα οποία προμήθευαν την αγορά της πόλης με λαχανικά και φρούτα. Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας διατηρήθηκαν οι μπαχτσέδες και λέγεται ότι ένας Αθηναίος που ήρθε στη Λάρισα το 1881 άνοιξε εξοχικό κέντρο κοντά στους λαχανόκηπους στο τέλος της οδού Ιωαννίνων (Ηπείρου σήμερα) και του έδωσε τον τίτλο «Φάληρο», απ’ όπου πιστεύεται ότι πήρε το όνομά της και η συνοικία. Τον χώρο της μπορούμε κατά προσέγγιση να τον οριοθετήσουμε μεταξύ των σημερινών οδών Κουμουνδούρου, Καραθάνου, Ηρώων Πολυτεχνείου και Ανθίμου Γαζή. Αρχικά κατοικίες στον χώρο αυτόν δεν υπήρχαν και μόνον όταν το 1884 άρχισαν να κατασκευάζονται οι τεράστιοι σε χωρητικότητα στρατώνες, άρχισαν σιγά-σιγά να κτίζονται κατοικίες, τις οποίες ενοικίαζαν συνήθως οικογένειες στρατιωτικών. Σε χειρόγραφο στρατιωτικού που έζησε εδώ πριν και μετά τον ατυχή πόλεμο του 1897 διαβάζουμε: «Είχαμε νοικιασμένο σπίτι στη συνοικία Φάληρο γιατί ο πατέρας μου ήταν υπαξιωματικός του Ιππικού και ήθελε να βρίσκεται κοντά στους στρατώνες» [1].

Ο ιδιοκτήτης του κέντρου με καταχώρηση στην εφημερίδα «Σάλπιγξ» της Λάρισας καλούσε τους Λαρισαίους να «εκδράμουν» στο κέντρο «Φάληρο», όπου θα έχουν την ευχαρίστηση να γευθούν φρέσκα αγγουράκια κατ’ ευθείαν από το περιβόλι και γνήσιο τσίπουρο Τυρνάβου. Ο όρος «εκδράμω, εκδρομή» δεν απέχει από την πραγματικότητα, γιατί την περίοδο εκείνη η Λάρισα έφθανε μέχρι την εκκλησία του Αγίου Νικολάου και το κεντρικό κτίριο της Περιφέρειας Θεσσαλίας. Ανάμεσα στο Φάληρο και τα τελευταία κτίρια της πόλης μεσολαβούσε ένας χέρσος τόπος, που σήμερα τον καλύπτουν το Δ’ Δημοτικό Σχολείο, τα Γυμνάσια και Δημοτικό Θέατρο στον ΟΥΗΛ και μια πλειάδα κατοικιών. Όλος αυτός ο απέραντος χώρος ήταν κατάσπαρτος από άγρια χόρτα και γαϊδουράγκαθα, ανάμεσα στα οποία υπήρχαν μικρά μονοπάτια, τα οποία τις νύκτες ήταν θεοσκότεινα και μόνο με λάμπες μπορούσε κανείς να διασχίσει.

Το κέντρο «Φάληρο» στην αρχή ήταν θερινό. Λειτουργούσε 6-7 μήνες τον χρόνο και φαίνεται ότι ο κόσμος το προτιμούσε τα καλοκαιρινά βράδια και ειδικά τις Κυριακές, γιατί είχε και ωραία δροσιά. Αργότερα, επειδή βρισκόταν κοντά στο στρατόπεδο, εξυπηρετούσε τους αξιωματικούς και τους οπλίτες όλον τον χρόνο. Το κέντρο διατηρήθηκε μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1930, όπως και το έθιμο να πηγαίνουν οι Λαρισαίοι την άνοιξη και το καλοκαίρι, να τρώνε φρέσκα αγγουράκια και να πίνουν το τσιπουράκι τους.

Ο χώρος της συνοικίας Φάληρο περιχαρακωνόταν δυτικά από την τάφρο του Κουρουλντού [2]. Πέρα από την τάφρο υπήρχε δυτικά ο Αρναούτ Μαχαλάς (συνοικία Αγ. Αθανασίου) και αργότερα, μετά το ξερίζωμα του Ελληνισμού της Ανατολικής Ρωμυλίας, δημιουργήθηκε νοτιοδυτικά η συνοικία της Φιλιππουπόλεως.

Η γειτνίαση της συνοικίας με τους στρατώνες αρχικά του Ιππικού και εν συνεχεία του Πεζικού ευνόησε την ανάπτυξή της. Σιγά-σιγά άρχισαν να χτίζονται σπίτια σε όλη την περιοχή του. Πιο χαρακτηριστικό απ’ όλα ήταν το αρχοντικό του Σταματάκη, ένα επιβλητικό κτίριο με ιδιόρρυθμο αρχιτεκτονικό ρυθμό φρουριακής μορφής, το οποίο οι περισσότεροι συμπολίτες μας το γνωρίζουν από τον κατοπινό κάτοχό τους τον Λεωνίδα Μπέρτολη, ο οποίος διατηρούσε καθαριστήριο στη γωνία των οδών Ασκληπιού και Κούμα. Παράλληλα στην περιοχή αυτήν άνοιξαν και πολλά καταστήματα με στρατιωτικά είδη. Τα περισσότερα απ’ αυτά εξασφάλιζαν την πελατεία τους από τους γειτονικούς στρατώνες και διατηρήθηκαν μέχρι το 1930.

Με την πάροδο των χρόνων η συνοικία του Φαλήρου πύκνωσε, ο ενδιάμεσος χώρος ανάμεσα στο κέντρο της Λάρισας και το «Φάληρο» άρχισε να οικοδομείται. Πρώτα δημιουργήθηκαν οι εγκαταστάσεις της γαλλικής εταιρείας «Όμνιουμ Λυοναί», η οποία… υποτίθεται ότι ηλεκτροδοτούσε την πόλη, γιατί κάλυπτε μόνον τον κεντρικό τομέα της Λάρισας και αυτόν με πολλές διακοπές. Στη θέση αυτήν από το 1927-28 άρχισε να οικοδομείται το κτίριο του ΟΥΗΛ και κατά το 1930, επί υπουργού Παιδείας του Γεωργίου Παπανδρέου, κατασκευάσθηκαν δυτικότερα το Δ’ Δημοτικό Σχολείο και το Α’ Γυμνάσιο Αρρένων. Απέναντι από το τελευταίο υπήρχε από το 1905 το Γυμναστήριο.

Η σημερινή φωτογραφία απεικονίζει μια κατοικία που υπήρχε στη συνοικία «Φάληρο» της Λάρισας. Πρόκειται για μια υδατογραφία του δικού μας ζωγράφου Αγήνορα Αστεριάδη, ο οποίος φαίνεται ότι εντυπωσιάσθηκε με τη θέα της και την αποτύπωσε εικαστικά. Πραγματικά, ένα τόσο μικρό κτίσμα αναδύει μια τεράστια ομορφιά. Τι να πρωτοθαυμάσει κανείς. Την ημικυκλική κατασκευή των σκαλοπατιών, την είσοδο με τα τρία τοξωτά ανοίγματα και πίσω του το προστώο μπροστά από την είσοδο, το τριγωνικό αέτωμα στη στέγη, ή την πλούσια σε βλάστηση αυλή! Φαίνεται ότι οι παλιοί εμπειρικοί μάστορες είχαν περισσότερη έμπνευση από τους σημερινούς κατασκευαστές.

Φυσικά, το κτίσμα αυτό δε διασώθηκε…

[1]. Μαρτυρία του ιατρού Γιάννη Αντωνιάδη, ο πατέρας του οποίου Αντώνιος Αντωνιάδης, επιλοχίας τότε του Ιππικού, ισχυρίζεται ότι διέσωσε τον κώδικα «Επιστολαί διαφόρων, αντιγραφείσαι παρ’ εμού του Ιωάννου Οικονόμου Λαρισσαίου, 1823, Ιουλίου 25, Λάρισα».

[2). Το ρέμα Κουρουλντού (Ξερόλακκος, Ξεριάς) βρισκόταν στη θέση που καταλαμβάνει σήμερα η οδός Πολυτεχνείου και Καραθάνου και διατηρήθηκε μέχρι το 1937. Την περίοδο εκείνη μετατράπηκε σε κλειστό αγωγό ομβρίων υδάτων, μια ανακουφιστική κατασκευή για να διοχετεύονται τα νερά της βροχής στον Πηνειό και την αποφυγή μεγάλων πλημμυρών. Παλιούγκας Θεόδωρος, Η Λάρισα κατά την Τουρκοκρατία (1423-1881), τομ. Α’, Κατερίνη, (2002)2, σελ. 113.

Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου / nikapap@hotmail.com / Φωτοθήκη Λάρισας