Αυξήθηκαν οι τροπικές νύχτες στη Λάρισα – Όσα εξηγεί ο Καθηγητής Κ. Καρτάλης

Χτίσαμε τις πόλεις μας για ένα κλίμα που δεν υπάρχει πια. Το παράδειγμα της Βαλένθιας αλλά και τα δικά μας, όποτε έχουμε καύσωνες και ακραίες βροχοπτώσεις, μας δείχνουν ότι οι πόλεις πρέπει να γίνουν άμεσα πιο ανθεκτικές και βιώσιμες». Ο Κωνσταντίνος Καρτάλης, καθηγητής Φυσικής Περιβάλλοντος και Κλίματος στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής της Ευρωπαϊκής Eνωσης για την Κλιματική Αλλαγή καθώς και της αντίστοιχης Εθνικής Επιστημονικής Επιτροπής, είναι ξεκάθαρος ως προς το τι πρέπει να κάνει άμεσα η πρωτεύουσα αλλά και οι άλλες πόλεις στην Ελλάδα για να θωρακιστούν, απέναντι στις ήδη χειροπιαστές επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης.

Συγκρίνοντας την ευαλωτότητά της σε σχέση με άλλες μεσογειακές πόλεις όπως η Ρώμη, το Μιλάνο, η Βαρκελώνη ή η Μαδρίτη, σύμφωνα με τον κ. Καρτάλη, η ελληνική πρωτεύουσα βρίσκεται στην πιο δεινή θέση από όλες.

Oπως εξηγεί ο καθηγητής, «οι υψηλές θερμοκρασίες και οι καύσωνες απειλούν περισσότερο από όλες, τις περιοχές του λεκανοπεδίου, το κέντρο της πόλης και τα δυτικά προάστια ενώ τα πλημμυρικά φαινόμενα έχουν μεγαλύτερο εύρος και πλήττουν περισσότερες περιοχές λόγω γειτνίασης με τον Κηφισό».

Εκτεθειμένη σε ζέστη και πλημμύρες

Οσον αφορά την άνοδο της θερμοκρασίας, αισθητή πια όλους τους μήνες του χρόνου, ανάλυση την οποία πραγματοποίησε το 2021 η ομάδα του κ. Καρτάλη για λογαριασμό της Διανέοσις, έδειξε πως οι μεγαλύτερες αυξήσεις εκτιμώνται για την Πάτρα, την Καλαμάτα και την Αθήνα και είναι μεγαλύτερες των 1,5 °C και 2,8 °C για τις υποπεριόδους 2026-2045 και 2046-2065 αντίστοιχα.

Αντίστοιχα αναμένεται αύξηση των θερμών ημερών (δηλαδή άνω των 37 βαθμών Κελσίου) με τις μεγαλύτερες τιμές να εντοπίζονται στην Αθήνα και στη Λάρισα με ταυτόχρονη αύξηση των τροπικών νυχτών (όταν δηλαδή η θερμοκρασία κατά τη διάρκεια της νύκτας ξεπερνά τους 26 βαθμούς Κελσίου). Η μεγαλύτερη αύξηση του συνδυαστικού δείκτη των τριών συνεχόμενων θερμών ημερών και νυχτών παρατηρείται επίσης στην Αθήνα καθώς και στο Ηράκλειο, στην Καλαμάτα, στον Βόλο και στη Λάρισα, με αριθμό περιπτώσεων που υπερβαίνουν ή προσεγγίζουν τα 10 γεγονότα ανά έτος για την περίοδο 2046-2065.

Τέλος, τα αποτελέσματα του δείκτη των ημερών με ύψος υετού μεγαλύτερο από 20 χιλιοστά υποδεικνύουν αύξηση του κινδύνου για πλημμύρες. Οι εκτιμήσεις σχετίζονται με την αύξηση της συχνότητας των ημερών πολύ υψηλής βροχόπτωσης, με τις μεγαλύτερες αυξήσεις να εντοπίζονται πάντως στη Θεσσαλονίκη, τα Ιωάννινα, τη Λάρισα και τον Βόλο.

Επιβαρυντική η πολεοδομική διάρθρωση

Στο «αθωράκιστο» λεκανοπέδιο της Αττικής, σύμφωνα με τον κ. Καρτάλη, ο βασικός υπαίτιος είναι η πολεοδομική διάρθρωση της πρωτεύουσας, η οποία συμβάλλει στην έξαρση των ακραίων φαινομένων είτε αυτά είναι καύσωνες είτε πλημμύρες.

Oπως περιγράφει ο καθηγητής, «οι στενοί δρόμοι σε συνδυασμό με τα υψηλά κτίρια, περιορίζουν τους διαθέσιμους διαδρόμους αερισμού μέσα στην πόλη, εγκλωβίζοντας στα οικοδομικά τετράγωνα που περιβάλλουν, τη θερμότητα και τη ρύπανση. Ενα πολύ χαρακτηριστικό τέτοιο παράδειγμα είναι η οδός Σόλωνος αλλά και άλλοι δρόμοι με παρόμοια χαρακτηριστικά. Η γειτονική οδός Πανεπιστημίου είναι ένα πολύ καλύτερο παράδειγμα στο κέντρο. Καλύτερη αναλογία του πλάτους του δρόμου με το ύψος των κτιρίων και περισσότερα δέντρα».

Θερμοκρασία και δομημένο περιβάλλον

Εξίσου σημαντικός λόγος που η Αθήνα είναι απροστάτευτη απέναντι στην κλιματική κρίση είναι το λιγοστό της πράσινο. «Η ενίσχυση του πρασίνου είναι ζήτημα πρώτης προτεραιότητας για κάθε δήμο στο ευρύτερο πολεοδομικό συγκρότημα της Αθήνας» σημειώνει ο κ. Καρτάλης, επισημαίνοντας ότι «το πρόγραμμα του Δήμου Αθηναίων για τη φύτευση 25.000 δένδρων θα βοηθήσει σημαντικά στην εκτόνωση πιέσεων ειδικά σε θερμικά ευάλωτες περιοχές».

Εξαιρετικά επιβαρυμένο είναι την ίδια στιγμή και το κυκλοφοριακό της Αθήνας, το οποίο επίσης αποτελεί μια επιπρόσθετη πηγή θερμότητας. Την ίδια ώρα η τάση σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις είναι, σύμφωνα με τον κ. Καρτάλη, να «απομακρύνονται» αυτοκίνητα από το κέντρο. «Στην Αθήνα δεν έχει γίνει ακόμα κάποιο σημαντικό βήμα προς αυτήν την κατεύθυνση κυρίως γιατί το δίκτυο μέσων μαζικής μεταφοράς, που αποτελεί το αναγκαίο αντιστάθμισμα για τους κατοίκους και τους επισκέπτες της πόλης, δεν είναι όσο αναπτυγμένο χρειάζεται. Η νέα γραμμή του μετρό που κατασκευάζεται θα μπορούσε να υποστηρίξει αυτήν την πρόταση, όμως η λειτουργία της δυστυχώς αργεί ακόμα» σημειώνει ο ίδιος.

Oμως υπογραμμίζει, «στην πραγματικότητα, η Αθήνα αλλά και άλλες πόλεις της Ελλάδας είναι παραδομένες στον κατασκευαστικό τομέα. Ψηλότερα κτίρια, λιγότεροι ελεύθεροι χώροι. Αν έπρεπε να προτάξω 1-2 μέτρα πολιτικής, θα ήταν να μειωθεί το ύψος των νεόδμητων κτιρίων σε κάθε δήμο, αλλά και να απομακρυνθούν όσο περισσότερα αυτοκίνητα γίνεται από τα κέντρα των πόλεων».

Οι βασικές λύσεις

Οσον αφορά τις προτεινόμενες λύσεις, σύμφωνα με τον κ. Καρτάλη συνοψίζονται στις εξής:

–μείωση των ανθρωπογενών πηγών θερμότητας, κυρίως μέσω του περιορισμού της κυκλοφορίας οχημάτων, ιδιαίτερα στις κεντρικές περιοχές της Αθήνας και του Πειραιά,

–μετατροπή οδών στις οποίες το ύψος των κτιρίων είναι σημαντικά μεγαλύτερο του πλάτους της οδού, σε δίκτυο πεζοδρόμων ή οδών ήπιας κυκλοφορίας,

–ενίσχυση του πρασίνου, μέσω εκτενών δενδροφυτεύσεων σε οδικούς άξονες και επιβαρυμένες οδούς, με τη διασπορά μικρών και μεσαίων εμβαδού πάρκων ή εστιών πρασίνου στον αστικό ιστό και με τη δημιουργία πράσινων οροφών,

–ενίσχυση της σκίασης,

–διασφάλιση ανεμπόδιστης ροής στους διαδρόμους κυκλοφορίας αέρα (ventilation routes) αστικών περιοχών

Το παράδειγμα της Βαρκελώνης

–Διατήρηση του χώματος σε ελεύθερες εκτάσεις και χρήση ημιδιαπερατών υλικών επιφανείας για να συγκρατείται το νερό (της βροχής) στην επιφάνεια και να διευκολύνεται η δροσιστική διαδικασία της εξάτμισης.

–Διαμόρφωση χώρων συγκέντρωσης νερού (λ.χ. σιντριβάνια) προς αξιοποίηση της δροσιστικής τους επίδρασης.

–Επιλογή υλικών υψηλής ανακλαστικότητας για τους ανοικτούς χώρους και το κτιριακό περιβάλλον

–Δράσεις ενεργειακής αναβάθμισης για το κτιριακό περιβάλλον με έμφαση σε θερμικά επιβαρυμένες περιοχές.

Θωράκιση απέναντι στις πλημμύρες

Οσον αφορά στην αντιμετώπιση του πλημμυρικού κίνδυνου ο κ. Καρτάλης τονίζει πως η καλύτερη διαχείριση του ελεύθερου χώρου στην Αθήνα, θα αυξήσει τις αντοχές της απέναντι και στις βροχοπτώσεις.

Ο καθαρισμός των ρεμάτων είναι επίσης ένα βασικό μέτρο για αρχή, αν δεν μπορούμε ή δεν θέλουμε να υιοθετήσουμε την αποκατάσταση καλυμμένων ρεμάτων όπως συνέβη για παράδειγμα στις Βρυξέλλες και στην Μπριζ.

«Η διασπορά μικρών και μεσαίων πάρκων μέσα στην πόλη, αυτό δηλαδή που καλείται αστικός βελονισμός, είναι αυτό που χρειάζεται μία πόλη με επιβαρυμένο θερμικό περιβάλλον» σημειώνει ο κ. Καρτάλης εξηγώντας πως η δημιουργία πράσινων χώρων βοηθάει εκτός από τους καύσωνες και στην αντιμετώπιση των πλημμυρών, δεδομένου ότι το χώμα συγκρατεί το νερό. «Αρκεί βέβαια τα πάρκα που θα δημιουργήσουμε να είναι όντως πάρκα. Και αυτό γιατί έχουμε και το παράδειγμα με το Πεδίο του Αρεως, ένα μεγάλο πάρκο μεν, αλλά έντονα αστικοποιημένο και τσιμεντοποιημένο».

«Η άσφαλτος και εν γένει τα κατασκευαστικά υλικά τα οποία “καταλαμβάνουν” την πόλη δεν βοηθούν καθώς το νερό μεταφέρεται πάνω στην επιφάνεια και απλώς μετατοπίζεται από το ένα σημείο στο άλλο, δημιουργώντας πλημμυρικά φαινόμενα στις πιο ευπαθείς περιοχές» συμπληρώνει ο ίδιος.

Τα παραδείγματα των πράσινων οροφών

«Οι λύσεις δεν είναι εύκολες στις πόλεις, αυτό που χρειάζεται είναι να σκεφτόμαστε out of the box» λέει ο κ. Καρτάλης, δίνοντας συγκεκριμένα παραδείγματα για τα μικρά πάρκα στις οροφές όμορων κτιρίων στο Αμστερνταμ αλλά και τις διασταυρώσεις δρόμων στη Βαρκελώνη που έγιναν πάρκα (τα περίφημα super blocks).

Σύμφωνα με τον ίδιο, η τοποθέτηση πρασίνου στις οροφές των κτιρίων μειώνει άμεσα τη θερμοκρασία μέσω της σκίασης της επιφάνειας και μέσω της εξατμισοδιαπνοής των φυτών.

Κάνοντας μια προσομοίωση πράσινων οροφών για την Αθήνα, η ερευνητική ομάδα του κ. Καρτάλη είδε πως κατά τις νυχτερινές ώρες η θερμοκρασία αέρα μπορεί να μειωθεί κατά περίπου 2-3,5 °C, ενώ η θερμοκρασία της επιφάνειας των κτιρίων μέχρι και 5 °C.

Κατά τη διάρκεια της ημέρας, η μείωση της θερμοκρασίας του αέρα είναι της τάξης του 1-1,5 °C. Σημειώνεται ότι η μείωση κατά ένα βαθμό Κελσίου της θερμοκρασίας του αέρα στην Αθήνα οδηγεί σε μείωση της κατανάλωσης ενέργειας για ψύξη κατά 4,1%, μείωση της θνησιμότητας από πνευμονολογικά και καρδιολογικά νοσήματα κατά 8% και της συγκέντρωσης του όζοντος κατά περίπου 7-8%.

Βέβαια, οι καλές και εφαρμόσιμες ιδέες είναι η μισή λύση του προβλήματος σύμφωνα με τον καθηγητή. Για παράδειγμα, «χρειάζονται δένδρα όπως οι χαρουπιές, οι μουριές, κ.ά., που να είναι ανθεκτικά στις υψηλές θερμοκρασίες και τους καύσωνες και τα οποία δεν απαιτούν πολύ νερό για πότισμα, σε αντίθεση με άλλα δέντρα τα οποία δεν αντέχουν τη ζέστη και κλείνουν τους πόρους τους όταν η θερμοκρασία ξεπεράσει τους 40 βαθμούς Κελσίου» εξηγεί ο καθηγητής.

Αντιστοίχως, οι πράσινες οροφές απαιτούν πλαίσιο και προδιαγραφές, καθώς και ρυθμίσεις λ.χ. για να λύνουν το ιδιοκτησιακό καθεστώς ή το δικαίωμα χρήσης ανάμεσα σε πολλούς ενοίκους.

Σύμφωνα με τον κ. Καρτάλη, όμως, «συχνά οι αναγκαίες λύσεις, εγκλωβίζονται ή και ακυρώνονται λόγω της γραφειοκρατίας, ενώ λείπουν τομές όπως αυτή της μητροπολιτικής διοίκησης, ώστε να συντονίζονται αποτελεσματικότερα οι δήμοι, μεταξύ άλλων και για το θέμα της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, θέμα που έχει υπερτοπικό χαρακτήρα».

 Ενα σχολείο μπορεί να δροσίσει μια ολόκληρη γειτονιά

Yπάρχουν και άλλες πρακτικές, εύκολα εφαρμόσιμες ιδέες. Σε πόλεις με περιορισμένους ελεύθερους χώρους για τη δημιουργία πάρκων, μία εναλλακτική λύση είναι, σύμφωνα με τον κ. Καρτάλη, η μετατροπή των σχολικών αυλών σε δίκτυο μικρών πάρκων. Αντίστοιχα δίκτυα δρομολογούν πόλεις στην Ευρώπη, όπως το Παρίσι (πρόγραμμα OASIS) και η Βαρκελώνη (πρόγραμμα Climate Shelters).

Η ομάδα του κ. Καρτάλη πραγματοποίησε άλλη μια προσομοίωση παίρνοντας ως παράδειγμα το 144ο Δημοτικό Σχολείο Αθηνών στα Σεπόλια. Η αναδιαμόρφωση του σχολείου –στον υπολογιστή– συμπεριέλαβε φύτευση στην αυλή, δημιουργία ενός μεσογειακού πάρκου στην πίσω πλευρά του σχολείου, δημιουργία πράσινης οροφής, διαμόρφωση σκιάστρων και ενός πράσινου τοίχου στη δυτική πλευρά του σχολείου, όπως και τοποθέτηση ψυχρών (ανακλαστικών) υλικών στον προαύλιο χώρο.

Εφαρμόζοντας τα παραπάνω, η θερμοκρασία αέρα μπορεί να μειωθεί κατά περίπου 1-3°C στη σχολική αυλή και στους χώρους που βρίσκονται στην περίμετρο του σχολικού κτιρίου. Το ενδιαφέρον είναι πως το εύρος της θερμοκρασιακής επίδρασης των παρεμβάσεων δεν εξαντλείται στον χώρο του σχολείου, αλλά σε απόσταση περίπου 80-100 μέτρων, δηλαδή στη γειτονιά του σχολείου.

Αν το σύνολο των σχολείων στον Δήμο Αθηναίων προχωρούσε σε αυτές τις αλλαγές η δροσιστική επίδραση θα επεκτεινόταν σε περίπου 8 τετραγωνικά χιλιόμετρα, δηλαδή σε περίπου το 20% της έκτασης του δήμου. Παράλληλα κάθε κάτοικος της πόλης θα είχε πρόσβαση σε ένα χώρο πρασίνου σε απόσταση μικρότερη των 400 μέτρων. «Η δαπάνη δεν είναι μικρή, όμως είναι έργο επιλέξιμο για τα ευρωπαϊκά χρηματοδοτικά προγράμματα, και με όφελος μεγάλο κι άμεσο για την Αθήνα. Είναι σημαντικό που η Δημοτική Αρχή έχει προγραμματίσει έργα παρόμοιου χαρακτήρα στο σχέδιο προσαρμογής που αναπτύσσει» τονίζει ο κ. Καρτάλης.

Πηγή: Καθημερινή