CNBC: Το δημογραφικό και η «υπαρξιακή» πληθυσμιακή κατάρρευση στην Ελλάδα – Οι πόλεις-φαντάσματα

Στο εντεινόμενο δημογραφικό πρόβλημα με τα εγκαταλελειμένα χωριά -τα «φαντάσματα» όπως τα αποκαλεί- με τις έρημες πλατείες, τα σχολεία και τα σπίτια, που βρίσκονται διάσπαρτα σε όλη την Ελλάδα, αναφέρεται σε ρεπορτάζ του το CNBC, τονίζοντας ότι αποτελούν μια ανατριχιαστική ματιά στο μέλλον μιας χώρας που κινδυνεύει με πληθυσμιακή κατάρρευση.

Οι οικονομολόγοι προειδοποιούν ότι η μείωση του πληθυσμού δημιουργεί τώρα μεγάλη πίεση σε μια χώρα που μόλις βγήκε από την κρίση – με όχι αρκετούς νέους ανθρώπους για να στηρίξουν την οικονομία στις επόμενες γενιές. «Ενώ η Ελλάδα βλέπει πολύ σταθερή ανάπτυξη προς το παρόν, κοιτάζοντας μπροστά, με λιγότερους ανθρώπους να κάνουν τη δουλειά, αυτό θα είναι δύσκολο να διατηρηθεί», δήλωσε τηλεφωνικά στο CNBC ο Bert Colijn, επικεφαλής οικονομολόγος της ING.

Δημογραφικό: Οι γεννήσεις στην ΕΕ πέφτουν σε νέα χαμηλά

Το δημογραφικό αποτελεί «υπαρξιακή» απειλή

Η Ελλάδα έχει ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά γονιμότητας στην Ευρώπη: Στο 1,3, είναι το μισό από αυτό που καταγράφηκε το 1950 και πολύ κάτω από το 2,1 που απαιτείται για την αντικατάσταση του πληθυσμού.

Πέρυσι, η χώρα κατέγραψε λίγο πάνω από 71.400 γεννήσεις, τον χαμηλότερο αριθμό από τότε που άρχισαν οι καταγραφές πριν από σχεδόν έναν αιώνα, και μειωμένο κατά περίπου 6% σε σχέση με το 2022. Η Ελλάδα έχει τώρα περίπου μία γέννηση για κάθε δύο θανάτους και το ποσοστό του πληθυσμού άνω των 65 ετών είναι σχεδόν διπλάσιο από εκείνο των ηλικιών 0 έως 14 ετών.

Αυτό ώθησε τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη να προειδοποιήσει για μια «υπαρξιακή» απειλή για την ελληνική κοινωνία, με τη χώρα να είναι πιο διατεθειμένη από τις περισσότερες στις ευρύτερες δημογραφικές αλλαγές που πλήττουν τις ανεπτυγμένες χώρες.

«Η αλήθεια είναι ότι σήμερα ο λαός μας είναι από τους πιο ηλικιωμένους στην Ευρώπη», δήλωσε ο Μητσοτάκης πέρυσι, μιλώντας σε ελληνικό δημογραφικό συνέδριο.

Πρόκειται για ένα ζήτημα που επηρεάζει ορισμένους θύλακες της ελληνικής ηπειρωτικής χώρας και του απέραντου αρχιπελάγους της περισσότερο από άλλους.

«Αυτή η μείωση του πληθυσμού δεν εκδηλώνεται εξίσου σε όλη τη χώρα», συνέχισε ο κ. Μητσοτάκης. «Έχει κορυφώσεις σε συγκεκριμένες περιοχές και αυτό σημαίνει ότι δεν αρκούν οι εθνικές στρατηγικές και χρειάζονται και τοπικές προβλέψεις, με τη συνολική δημογραφική κατάρρευση να γίνεται κυριολεκτικά ένα υπαρξιακό στοίχημα για το μέλλον μας».

Σύμφωνα με τον Jim Reid, Global head of macro research at Deutsche Bank, «βρισκόμαστε σήμερα στη μέση μιας πρωτοφανούς δημογραφικής μετάβασης».

Αυτή η μείωση είναι πιο ορατή μέσα από την εμφάνιση δεκάδων πόλεων και χωριών-φαντασμάτων – τοποθεσίες με κανέναν ή σχεδόν μηδενικό πληθυσμό, που ερημώνουν καθώς οι τοπικοί πληθυσμοί φεύγουν ή πεθαίνουν. Μπορεί να είναι δύσκολο να ποσοτικοποιηθεί ο ακριβής αριθμός αυτών των τοποθεσιών, δεδομένης της συχνά απομακρυσμένης φύσης τους, αλλά πρόσφατες εκτιμήσεις ανεβάζουν τον αριθμό των εντελώς εγκαταλελειμμένων πόλεων και χωριών κοντά στις 200.

Πολλές είναι σχεδόν ξεχασμένες, με τα ετοιμόρροπα κτίρια να είναι τα μόνα σημάδια της προηγούμενης ζωής. Άλλες, όπως η Λάστα, εν τω μεταξύ, έχουν γίνει πηγές αλλόκοτου τουρισμού, με τους επισκέπτες του καφέ και των εγκαταλελειμμένων κτιρίων να επιθυμούν να γνωρίσουν ένα κομμάτι της ιστορίας.

Κατά την τελευταία απογραφή της Ελλάδας το 2021, η Λάστα είχε αναφερόμενο μόνιμο πληθυσμό 12 κατοίκων, αλλά όταν το CNBC την επισκέφθηκε το 2024 δεν υπήρχαν ενδείξεις μόνιμων κατοίκων.

Απομεινάρια της ελληνικής οικονομικής κρίσης

Η πρόσφατη δημογραφική μείωση της Ελλάδας μπορεί να αποδοθεί σε μεγάλο βαθμό στην κρίση δημόσιου χρέους της χώρας το 2009. Τα επακόλουθα προγράμματα διάσωσης προκάλεσαν χρόνια λιτότητας και οικονομικής δυστυχίας για τη χώρα, με την οικονομία να συρρικνώνεται έως και κατά το ένα τέταρτο κατά τη δεκαετία που ακολούθησε.

Οι νέοι ήταν από τους πιο σκληρά πληγέντες από την ύφεση, με την ανεργία των νέων να κορυφώνεται στο 59,5% το πρώτο τρίμηνο του 2013 – υπερδιπλάσια από το εθνικό υψηλό του 27% περίπου.

Ως αποτέλεσμα, πολλοί δεν μπόρεσαν να σφυρηλατήσουν μια νέα ζωή έξω από το πατρικό τους. Από αυτούς που το έκαναν, πολλοί κατευθύνθηκαν στο εξωτερικό, καθώς εκτιμάται ότι περισσότεροι από 400.000 άνθρωποι – ή το 9% του εργατικού δυναμικού – μετανάστευσαν κατά την περίοδο αυτή. Μεγάλο μέρος των υπολοίπων μετεγκαταστάθηκε στις μεγάλες πόλεις της Ελλάδας, σε αναζήτηση καλύτερης εργασίας και εκπαίδευσης.

Σήμερα, πάνω από το ήμισυ (53,5%) του ελληνικού πληθυσμού ζει στην πρωτεύουσα, την Αθήνα, και τη γύρω περιοχή της Αττικής, καθώς και στη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της χώρας, τη Θεσσαλονίκη. Εν τω μεταξύ, όλες οι άλλες περιοχές, συμπεριλαμβανομένων των βραβευμένων νησιών της Ελλάδας, έχουν καταγράψει μείωση του πληθυσμού τα τελευταία χρόνια.

Πολλοί δημογράφοι λένε ότι η μείωση του πληθυσμού της χώρας οφείλεται ακόμη περισσότερο στη δεκαετία του 1980 – μια άλλη περίοδο οικονομικής παρακμής. Η μείωση των γεννήσεων κατά την περίοδο αυτή οδήγησε έκτοτε σε μείωση των γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας, με το ποσοστό των γυναικών ηλικίας 20 έως 40 ετών να είναι σήμερα 150.000 λιγότερες από ό,τι πριν από πέντε χρόνια.

Πρωτοβουλίες για την στήριξη της αύξησης του πληθυσμού

Η κυβέρνηση προβλέπει επί του παρόντος ότι ο πληθυσμός μπορεί να μειωθεί από περίπου 10,4 εκατομμύρια σήμερα σε 7,5 εκατομμύρια μέχρι το 2050 – μείωση μεγαλύτερη από το ένα τέταρτο.

Για να συμβάλει στην αντιμετώπιση του ζητήματος, ο Μητσοτάκης εγκαινίασε πέρυσι ένα νέο Υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας για την ενοποίηση και την ενίσχυση της στήριξης των παιδιών και των ευάλωτων ομάδων.

Τον Οκτώβριο, το υπουργείο ανακοίνωσε ότι θα δαπανήσει 20 δισεκατομμύρια ευρώ (21 δισεκατομμύρια δολάρια) έως το 2035 για κίνητρα που θα ανακόψουν τη μείωση του πληθυσμού, όπως επιδόματα τέκνων, ενισχυμένες γονικές άδειες και φοροαπαλλαγές. Η υπουργός Σοφία Ζαχαράκη εξήγησε πως τα μέτρα έχουν σχεδιαστεί για να αφυπνίσουν την κοινωνία.

«Χρειαζόμαστε ένα σοκ. Χρειαζόμαστε κάτι που να δημιουργεί, ξέρετε, ένα αίσθημα ασφάλειας και αισιοδοξίας, ιδίως στον νεότερο πληθυσμό», δήλωσε η Ζαχαράκη, υπουργός Κοινωνικής Συνοχής και Οικογενειακών Υποθέσεων, στο CNBC μέσω βιντεοκλήσης.

«Αντιμετωπίζουμε όχι μόνο οικονομικές επιπτώσεις … αλλά και ένα θέμα νοοτροπίας που έχει εμπεδωθεί στο μυαλό πολλών νέων ανθρώπων, πιθανώς λόγω της επαναλαμβανόμενης κρίσης και πιθανώς μιας αίσθησης απογοήτευσης», συνέχισε, προσθέτοντας ότι η χρηματοδότηση θα πρέπει να δώσει σε περισσότερους ανθρώπους την επιλογή να δημιουργήσουν οικογένεια.

Ωστόσο, ο Colijn δήλωσε ότι είναι επιφυλακτικός ως προς το ότι τα μέτρα στήριξης των παιδιών θα είναι αρκετά για να αλλάξουν την τάση και ότι πιθανότατα θα χρειαστούν επίσης σημαντικές αλλαγές πολιτικής για να υποστηριχθούν οι δημογραφικές αλλαγές.

«Δεν φαίνεται να υπάρχει έστω και ένα παράδειγμα πολιτικής που να έχει εισαχθεί κάπου και να έχει οδηγήσει σε ταχεία αντιστροφή αυτής της μείωσης», δήλωσε. Πρόσθεσε ότι άλλες πολιτικές θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν κίνητρα που θα ενθάρρυναν περισσότερους νέους να παραμείνουν στην Ελλάδα και να προσελκύσουν πίσω όσους έφυγαν.

Η ελληνική κυβέρνηση προβλέπει επί του παρόντος ότι ο πληθυσμός μπορεί να μειωθεί από περίπου 10,4 εκατομμύρια σήμερα σε 7,5 εκατομμύρια μέχρι το 2050 – μείωση μεγαλύτερη από το ένα τέταρτο.

Το δημογραφικό επιβαρύνει την οικονομική ανάπτυξη

Η δημογραφική συρρίκνωση της Ελλάδας βρίσκεται σε αντίθεση με τις πολύ βελτιωμένες πλέον οικονομικές προοπτικές της χώρας.

Η ελληνική οικονομία προβλέπεται να αναπτυχθεί κατά 2,2% το 2024 και κατά 2,3% το 2025 – ξεπερνώντας τις μεγάλες ευρωπαϊκές οικονομίες. Η αρχική πρόβλεψη της χώρας για το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ) της τάξης του 2,9% το 2025 αναθεωρήθηκε προς τα κάτω μόνο λόγω της ευρύτερης επιβράδυνσης της ΕΕ.

Ωστόσο, οι οικονομολόγοι προειδοποιούν ότι το δημογραφικό πρόβλημα θα μπορούσε τελικά να υπονομεύσει αυτή την ανάπτυξη μακροπρόθεσμα.

«Οι δημογραφικές εξελίξεις είναι το απόλυτο κλειδί για την οικονομική ανάπτυξη γενικά. Έχει να κάνει με το πόσα χέρια έχεις για να δουλέψεις και πόσο παραγωγικά μπορούν να είναι αυτά τα χέρια», δήλωσε ο Colijn, υπογραμμίζοντας μια «ισχυρή συσχέτιση» μεταξύ της αύξησης του πληθυσμού σε ηλικία εργασίας και του κατά κεφαλήν ΑΕΠ.

Η Ελλάδα δεν είναι μόνη της σε αυτό το φαινόμενο: Το δημογραφικό είναι ένα ζήτημα που αντιμετωπίζουν πολλές ανεπτυγμένες χώρες. Η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα, με ποσοστά γονιμότητας 1,2 και 0,72 το 2023, αντίστοιχα, είναι από τα πιο γνωστά παραδείγματα χωρών σε δημογραφική παρακμή. Αλλά μεγάλο μέρος της Δύσης, αλλά και η Κίνα, έχουν ταχέως γηράσκοντα πληθυσμό και ανάγκη για μεγαλύτερη κρατική στήριξη.

«Βρισκόμαστε σήμερα στη μέση μιας άνευ προηγουμένου δημογραφικής μετάβασης, κατά την οποία η αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού επιβραδύνεται συνεχώς, χωρίς να υπάρχουν εμφανείς ενδείξεις ότι η τάση πρόκειται να αλλάξει», έγραψε ο Jim Reid, παγκόσμιος επικεφαλής μακροοικονομικών ερευνών της Deutsche Bank, σε έκθεση του Νοεμβρίου.

«Δεδομένου ότι η δημογραφική κατάσταση είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα επιδεινωθεί περαιτέρω στο μέχρι το 2049, είναι λογικό ότι θα περιμένουμε πραγματική αύξηση του ΑΕΠ και πραγματικές αποδόσεις μετοχών κάτω του μακροπρόθεσμου μέσου όρου, ιδίως στον κόσμο των ανεπτυγμένων αγορών», πρόσθεσε.