Κινητά και ανήλικοι: Γρίφος για γερούς λύτες – Τι προβλήματα προκαλεί η υπερέκθεση

Αρκετές είναι οι χώρες που έχουν θεσπίσει την απαγόρευση για τα κινητά τηλέφωνα στις σχολικές αίθουσες, ενώ μερικά κράτη έκαναν ένα βήμα παρακάτω απαγορεύοντας την πρόσβαση των ανήλικων στα social media από μία ηλικία και κάτω, συνήθως τα 16 έτη, υπό τους φόβους για τις συνέπειες που έχει η υπερέκθεσή τους σε αυτά, αλλά και τους κινδύνους που εγκυμονεί το διαδίκτυο.

Εντούτοις τα συγκεκριμένα μέτρα δημιουργούν προβληματισμό σχετικά με το αν όντως μπορούν να αποβούν βοηθητικά για τα παιδιά και αν τελικά υπάρχει άλλος τρόπος ώστε να μπορέσουν οι νέοι να εξασκηθούν στην ορθή και ασφαλή χρήση των κινητών και των εφαρμογών.

Η επιρροή των κινητών τηλεφώνων στον εγκέφαλο

Όπως αναφέρει έρευνα της Ιατρικής Σχολής του Χάρβαντ, δεν έχει να κάνει μόνο με τη χρονική διάρκεια χρήσης των κινητών, αλλά με τον τρόπο που τα αξιοποιούμε και το πώς ο εγκέφαλός μας αντιδρά σε αυτό.

Ο αναπτυσσόμενος ανθρώπινος εγκέφαλος οικοδομεί συνεχώς νευρωνικές συνδέσεις, ενώ παράλληλα αφαιρεί τις λιγότερο χρησιμοποιούμενες και η χρήση των ψηφιακών μέσων παίζει σημαντικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία, σύμφωνα με τον παιδίατρο Michael Rich. Πολλά από αυτά που συμβαίνουν στην οθόνη παρέχουν «φτωχή» διέγερση του αναπτυσσόμενου εγκεφάλου σε σύγκριση με την πραγματικότητα, λέει. Τα παιδιά χρειάζονται μία ποικιλία από διαδικτυακές και μη διαδικτυακές εμπειρίες, συμπεριλαμβανομένης της ευκαιρίας να αφήσουν το μυαλό τους να περιπλανηθεί.

Όπως τονίζει η έρευνα του Χάρβαρντ, ο καλός βραδινός ύπνος είναι «κλειδί» για την σωστή ανάπτυξη του εγκεφάλου. Η έκθεση στο γνωστό blue light που χρησιμοποιούν κατά κόρον οι οθόνες, ιδιαίτερα πριν από τον ύπνο, μπορεί να επηρεάσει δραστικά το μοτίβο ξεκούρασης του εγκεφάλου καταστέλλοντας την έκκριση της ορμόνης μελατονίνης.

Πολλοί έφηβοι που μένουν ξύπνιοι μέχρι αργά χρησιμοποιώντας το κινητό τους, δεν κοιμούνται μόνο λιγότερο, αλλά τους λείπει και ο βαθύς ύπνος REM που είναι απαραίτητος για την επεξεργασία και την αποθήκευση των πληροφοριών εκείνης της ημέρας στη μνήμη, αναφέρουν οι ειδικοί.

Η υπερβολική χρήση των ηλεκτρονικών συσκευών επηρεάζει άμεσα την υγεία και φυσικά την καθημερινότητα, τόσο σε ακαδημαϊκό επίπεδο, όσο και την προσωπική ζωή.

Ιδανική θεωρείται η αρμονική χρήση του κινητού και όχι η απόλυτη παύση της χρήσης τους, καθώς είναι δεδομένο και απαραίτητο οι νέες γενιές να μπορούν να εξελιχθούν μαζί με την τεχνολογία που τρέχει με μεγάλες ταχύτητες και να μπορέσουν να προσαρμοστούν στις επερχόμενες αλλαγές, οι οποίες αποτελούν πλέον μία παγιωμένη πραγματικότητα.

Η ζυγαριά των θετικών και των αρνητικών στη χρήση των κινητών

Η χρήση των κινητών τηλεφώνων από τους νέους δεν είναι κάτι μονόπλευρο, καθώς έχει, φυσικά, αρνητικά αλλά και θετικά όταν γίνεται σωστή χρήση με μέτρο και όταν υπάρχουν οι απαραίτητες γνώσεις για προστασία από απειλές.

Θετικά

• Ενισχύονται οι κοινωνικές σχέσεις, κάτι που θεωρείται ιδιαίτερα κρίσιμο στις νεότερες ηλικίες και αποτελεί θεμέλιο λίθο για την κοινωνικοποίηση στο μέλλον. Παράλληλα αποφεύγεται η μοναξιά και η απομόνωση.
• Υπάρχει η δυνατότητα για πρόσβαση σε πλήθος πληροφοριών, οι οποίες είναι απαραίτητες για κάθε τομέα της ζωής και βοηθάνε τα παιδιά να λύσουν βασικές απορίες.
• Υπάρχει μεγάλη ευκολία στις επικοινωνίες, ο χρόνος των οποίων έχει εκμηδενιστεί και πλέον μέσω των εφαρμογών μπορεί να γίνει σε πολύ διευρυμένο πλαίσιο, μέσω γραπτού και προφορικού λόγου, αλλά και με τη χρήση βίντεο και εικόνας.

Αρνητικά

• Η δημιουργία εθισμού αποτελεί πλέον ένα ιδιαίτερα πιθανό πρόβλημα, το οποίο φαίνεται να αντιμετωπίζουν ολοένα και περισσότεροι νέοι.
• Ηλεκτρονικός εκφοβισμός, ένα φαινόμενο το οποίο καθιστά ιδιαίτερα ευάλωτα τα νεαρά άτομα σε απειλές.
• Μειωμένη σωματική δραστηριότητα που αποτελεί ίσως λογική απόρροια της συνεχούς ενασχόλησης με το κινητό, το οποίο απορροφά μεγάλο μέρος του καθημερινού χρόνου με τρόπο «ύπουλο».
• Μειωμένη ποιότητα ύπνου.
• Η περιορισμένη ιδιωτικότητα αποτελεί πλέον μία συνέπεια που πάει «χέρι-χέρι» με την χρήση των κινητών και των εφαρμογών.

Τα συγκεκριμένα θετικά και αρνητικά αποτελούν, βεβαίως, μία σύντομη προσέγγιση, καθώς το ζήτημα είναι πολυσχιδές και με τη βαθύτερη έρευνα αυξάνονται οι τρόποι που το κινητό τηλέφωνο επηρεάζει αρνητικά και θετικά τους χρήστες τους.

Πώς οι έφηβοι μπορούν να κάνουν πιο υγιή χρήση των συσκευών τους

Σε έναν αγώνα δρόμου βρίσκονται οι επιστήμονες για να δώσουν απαντήσεις στον τρόπο που οι νέοι μπορούν να εκμεταλλευτούν τα κινητά τους για θετική χρήση, λαμβάνοντας υπόψιν την σταθερή αύξηση των ερεθισμάτων που δέχονται οι ανήλικοι πλέον μέσω των εφαρμογών, που τους βομβαρδίζουν με βίντεο, εικόνες και ήχους, δημιουργώντας μία σωρεία πληροφοριών.

Έρευνα επί του θέματος πραγματοποίησε, μεταξύ άλλων φορέων υγείας και η Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία, η οποία δημοσιοποιήθηκε το Νοέμβριο του 2024, τονίζοντας τον ρόλο που έχει η σωστή απορρόφηση πληροφοριών.

Ο ρόλος του «κύκλου» ανθρώπων των νέων

Οι γονείς, οι κηδεμόνες και άλλοι έμπιστοι ενήλικες παίζουν σημαντικό ρόλο στον τρόπο με τον οποίο το περιεχόμενο του βίντεο επηρεάζει τους νέους. Οι γονείς μπορούν να λάβουν μέτρα για να βοηθήσουν τα παιδιά να μεγιστοποιήσουν τις ευκαιρίες που συνεπάγεται η χρήση των μέσων ενημέρωσης και να ελαχιστοποιήσουν τους πιθανούς κινδύνους. Για παράδειγμα, οι γονείς μπορούν να θέσουν σαφείς προσδοκίες, κανόνες και περιορισμούς σχετικά με τις συνήθειες των εφήβων να βλέπουν βίντεο, και να συζητούν επίσης περιεχόμενο που παρακολουθούν μαζί με τον έφηβο.

Οι επιπτώσεις του αρνητικού περιεχομένου μπορεί να είναι πιο χρήσιμες αν ακολουθήσει συζήτηση με ενήλικες για να βοηθηθούν οι έφηβοι να κατανοήσουν τι είδαν, να συμμετάσχουν σε συγκρίσεις μεταξύ περιεχομένου βίντεο και των οικογενειακών αξιών/προτιμήσεων, και να εξετάσουν στρατηγικές επίλυσης προβλημάτων ή αντιμετώπισης που οι νέοι θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν για εμπειρίες παρόμοιες με αυτές που παρακολούθησαν.

Αυτές οι συζητήσεις λειτουργούν καλύτερα όταν οι γονείς ή οι κηδεμόνες προσκαλούν τους εφήβους, με τρόπο μη επικριτικό, να μοιραστούν τη γνώμη τους. Αντί να να επιβάλλουν προκαταβολικά τις δικές τους πεποιθήσεις, οι γονείς θα πρέπει να ακούνε τις σκέψεις των εφήβων και να αντιδρούν με θετικό, υποστηρικτικό τρόπο, τονίζει η έρευνα της Αμερικανικής Ψυχολογικής Εταιρείας.

Μείωση της πρόσβασης σε περιεχόμενο που προάγει τη βία και τα αρνητικά στερεότυπα

Η έκθεση σε περιεχόμενο που απεικονίζει βία, επιθετικότητα, κυβερνοεχθρότητα, επικίνδυνη συμπεριφορά για την υγεία (π.χ. χρήση ουσιών, σεξουαλικό ρίσκο, αυτοτραυματισμός/αυτοκτονία και επικίνδυνες τάσεις) και αρνητικά στερεότυπα μπορεί να είναι επιβλαβή για τους εφήβους.

Εάν οι έφηβοι βρίσκονται σε καθημερινήεπαφή με αυτού του είδους το περιεχόμενο, είναι κρίσιμο η έκθεση στα κινητά και τις εφαρμογές να συνοδεύεται από συζητήσεις με έναν έμπιστο ενήλικα.

Ενθάρρυνση για παρακολούθηση περιεχομένου που προωθεί την ενσυναίσθηση και τις καλές συνθήκες ζωής

Η ευημερία των εφήβων ωφελείται από τις απεικονίσεις των φιλοκοινωνική συμπεριφορά, όπως άτομα που βοηθούν τους άλλους ή που δείχνουν καλοσύνη. Η έρευνα δείχνει ότι η έκθεση σε τέτοιο περιεχόμενο συνδέεται με αυξημένη ενσυναίσθηση και έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα οι έφηβοι να εμπλακούν οι ίδιοι σε θετικές συμπεριφορές.

Επιπλέον, οι έφηβοι επωφελούνται από το περιεχόμενο σχετικά με τις παρεμβάσεις των παρευρισκομένων για την καταπολέμηση των μορφών μίσους και του εκφοβισμού στον κυβερνοχώρο.

Αυτός ο τύπος περιεχομένου μπορεί να ενθαρρύνει τους εφήβους να αναπτύξουν ισχυρότερους κοινωνικούς δεσμούς και μια βαθύτερη κατανόηση της σημασίας της βοήθειας και της υποστήριξης των άλλων.

Επιλογή υπέρ της ποιότητας και της ακρίβειας των πληροφοριών

Καθώς ωριμάζει ο εγκέφαλος των εφήβων, ωριμάζει και η ικανότητά τους να εμπλέκονται σε αφηρημένη σκέψη, προβληματισμό, ανάπτυξη και εξερεύνηση, αλλά και να αποκτούν την επιθυμία να βρουν μια αίσθηση νοήματος και σκοπού στη ζωή τους.

Οι έφηβοι αναζητούν ενεργά πληροφορίες για σημαντικά θέματα σωματικής και ψυχικής υγείας (π.χ. σχετικά με ισορροπημένη διατροφή, προγράμματα άσκησης, υγιεινή περιποίηση του δέρματος, αυτοβοήθεια για την κατάθλιψη, το άγχος και άλλες συμπεριφορικές σχετικά με την υγεία, αλλά και την κατανόηση της υγιούς σεξουαλικότητας).

Βίντεο που προέρχονται από αξιόπιστες πηγές, συμπεριλαμβανομένων συμβουλών από ειδικευμένους επαγγελματίες, είναι πρωταρχικής σημασίας για την ασφαλή και υπεύθυνη κάλυψη των αναγκών των εφήβων.