Οι καρχαρίες έφαγαν τη σορό του Μεγάλου Αλεξάνδρου; Οι «τρελές» θεωρίες για τον Μακεδόνα ηγέτη και η πραγματικότητα

Η εύρεση του τάφου του Μεγάλου Αλεξάνδρου αποτελεί το «Άγιο Δισκοπότηρο» των αρχαιολόγων που δεν σταματούν να εικάζουν και να τον αναζητούν

Σε ηλικία μόλις 32 ετών, ο Μέγας Αλέξανδρος πέθανε το 323 π.Χ., μόλις 13 χρόνια αφού είχε δημιουργήσει μια από τις μεγαλύτερες αυτοκρατορίες του κόσμου. Εκτός από την μεγάλη του κληρονομιά στην ιστορία άφησε πίσω του και αυτό που θα γινόταν ένα από τα μεγαλύτερα άλυτα μυστήρια στην αρχαιολογία.

Οι ερευνητές εδώ και δεκαετίες συζητούν το πού είναι θαμμένος έχοντας προτείνει δεκάδες θεωρίες, με άλλους να αναφέρουν ως τόπο ταφής από την πατρίδα του στη Μακεδονία ως και την Αίγυπτο.

Όπως το Άγιο Δισκοπότηρο ή η Κιβωτός της Διαθήκης, ο τάφος έχει αποκτήσει μια μυθική υπόσταση που γοητεύει πολλούς αρχαιολόγους όλα αυτά τα χρόνια.

«Όσο δεν ανακαλύπτεται ο τάφος του, συντηρείται ένα οιονεί μυστικιστικό κενό, πυροδοτώντας μόνιμα νέες ιδέες, θεωρίες και διαμάχες», τόνισε στο Live Science ο Νίκολας Σάντερς, ομότιμος καθηγητής στο Τμήμα Ανθρωπολογίας και Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ στο το Ηνωμένο Βασίλειο και συγγραφέας του βιβλίου «The Life of Alexander the Great» (Η Ζωή του Μεγάλου Αλέξανδρου Brighter Child, 2006).

Εκατοντάδες έχουν αναζητήσει τον τάφο μέχρι σήμερα, αλλά πάντα χωρίς αποτέλεσμα.

«Θυμάμαι το 1963, όταν ήμουν φοιτητής στο Πανεπιστήμιο της Αλεξάνδρειας, υπήρχε ένας Έλληνας που έκανε ανασκαφές κοντά στον [σιδηροδρομικό] σταθμό της πόλης», επισήμανε στο Live Science ο Ζαχί Χαουάς, αρχαιολόγος, αιγυπτιολόγος και πρώην υπουργός Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου. «Πήγαινα και έβλεπα τις ανασκαφές του. Δεν βρήκε τίποτα, αλλά έμεινε πέντε χρόνια εκεί, ψάχνοντας».

Αλλά έχουν κάνει οι αρχαιολόγοι κάποια πρόοδο στην εύρεση του τάφου; Η Καλλιόπη Λημναίου-Παπακώστα, διευθύντρια και ιδρύτρια του Ελληνικού Ινστιτούτου Ερευνών του Αλεξανδρινού Πολιτισμού, που κάνει ανασκαφές αυτή τη στιγμή στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, πιστεύει ότι είναι κοντά.

Ο τάφος μπορεί να είναι κρυμμένος κάτω από τους δρόμους της σύγχρονης Αλεξάνδρειας, στη διασταύρωση δύο αρχαίων οδικών αρτηριών, είπε. Ένα ενδιαφέρον ελληνιστικό άγαλμα και άλλα σημάδια αρχαίων συνοικιών από τη συγκεκριμένη περίοδο δείχνουν μια πολλά υποσχόμενη τοποθεσία.

«Βρίσκομαι σε ένα σταυροδρόμι, και πιστεύω ότι έχω περισσότερες δυνατότητες να βρω τον τάφο από οποιονδήποτε άλλον», είπε η Λημναίου-Παπακώστα στο Live Science.

Γιατί η εύρεση του τάφου είναι τόσο δύσκολη

Ένας λόγος για τον οποίο ο τάφος δεν έχει βρεθεί ακόμη είναι επειδή η σορός του Αλέξανδρου μεταφέρθηκε και θάφτηκε περισσότερες από μία φορές.

Την ίδια στιγμή, τα ιστορικά αρχεία για την τοποθεσία του τάφου είναι ελάχιστα και συχνά γράφτηκαν εκατοντάδες χρόνια μετά τα γεγονότα που περιγράφουν. Κάθε μία από αυτές τις πηγές είχε πολιτική ατζέντα ή προκατάληψη, παρατήρησε ο Πολ Κάρτλετζ, ομότιμος καθηγητής Ελληνικού Πολιτισμού στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ.

«Γι’ αυτό, πρέπει να είσαι πολύ επιφυλακτικός με όλες τις πηγές», ξεκαθάρισε στο Live Science ο Κάρτλετζ, συγγραφέας και του «Alexander the Great» (Αλέξανδρος ο Μέγας – Overlook Press, 2004).

Την κατάσταση δυσκολεύει ακόμα περισσότερο το γεγονός ότι δεν υπάρχουν σαφείς εικόνες του τάφου που θα μπορούσαν να καθοδηγήσουν τις αρχαιολογικές έρευνες, πρόσθεσε ο Σάντερς.

Τέλος, η σύγχρονη πόλη της Αλεξάνδρειας χτίστηκε σε μεγάλο βαθμό πάνω στην αρχική.

«Η σύγχρονη Αλεξάνδρεια, ειδικά η περιοχή του κέντρου της πόλης, χτίστηκε ολοκληρωτικά πάνω από αρχαία μνημεία», σημείωσε ο Χαουάς. «Το θέατρο βρέθηκε ενώ έχτιζαν σπίτια και το ίδιο και οι κατακόμβες».

Για να βρουν τον τάφο, οι αρχαιολόγοι θα έπρεπε να σκάψουν μέρη όπου ζουν και εργάζονται άνθρωποι σήμερα, κάτι που είναι δύσκολο χωρίς ισχυρές αποδείξεις ότι κάτι σημαντικό κρύβεται από κάτω.

Τι γνωρίζουμε για τον θάνατο και την ταφή του Αλεξάνδρου

Γνωρίζουμε από ιστορικούς όπως ο Πλούταρχος ότι, σε ηλικία 32 ετών, ο Αλέξανδρος πέθανε κάποια στιγμή μεταξύ της 10ης Ιουνίου και της 11ης Ιουνίου 323 π.Χ., στη Βαβυλώνα (σημερινό Ιράκ). Η αιτία του θανάτου του είναι αμφιλεγόμενη, με κάποιους να προτείνουν ότι πέθανε από ασθένειες όπως ο τύφος ή η ελονοσία ή από την κατανάλωση δηλητηριασμένου κρασιού, ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι δολοφονήθηκε. (Κάποιοι δε, πιστεύουν ότι ο θάνατός του ανακοινώθηκε πρόωρα υπονοώντας ότι υπήρξε νεκροφάνεια)

Ανεξάρτητα από το τι σκότωσε τον Αλέξανδρο, το σώμα του μουμιοποιήθηκε. Ο Πτολεμαίος Α’ Σωτήρ, ένας Μακεδόνας στρατηγός που ήταν στενός φίλος και σωματοφύλακας του Αλέξανδρου, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη μετακίνηση της σορού.

«Το πτώμα του μεταφέρθηκε οδικά στη Μέσης Ανατολής μέσω του σημερινού Ιράκ προς τη σημερινή Συρία», λέει ο Κάρτλετζ. Από εκεί, για πάνω από δύο χρόνια, ταξίδεψε σχεδόν 1.600 χιλιόμετρα μέχρι την Αίγυπτο.

Ο Πτολεμαίος είχε σαφές σχέδιο: ο Αλέξανδρος δεν είχε αφήσει κληρονόμο για τον θρόνο του (αν και η σύζυγός του Ρωξάνη ήταν έγκυος στον γιο του και μπορεί να είχε και έναν παράνομο επίσης κληρονόμο) και η ανέγερση ενός τάφου για τον Αλέξανδρο ήταν ένας τρόπος για να παγιωθεί η θέση του Πτολεμαίου ως νόμιμος διάδοχος του Μακεδόνα βασιλιά, είπε ο Κάρτλετζ.

Στη συνέχεια, το σώμα του Αλέξανδρου μεταφέρθηκε στην Κοιλάδα των Βασιλέων κοντά στο Λούξορ της Αιγύπτου, όπου έχουν ταφεί πολλοί από τους φαραώ του Νέου Βασιλείου, ενώ χτιζόταν η νεοϊδρυθείσα πόλη της Αλεξάνδρειας.

«Το 305 π.Χ., 18 χρόνια μετά τον θάνατό του, η σορός του Αλεξάνδρου μεταφέρθηκε στην Αλεξάνδρεια, οπού πλέον θα υπήρχε μια βασιλική αυλή, ένα παλάτι και ένα μουσείο», σημείωσε ο Κάρτλετζ.

«Θάβοντας τον Αλέξανδρο εκεί θα ήταν το κερασάκι στην τούρτα» για την νέα πόλη.

Μερικές δεκαετίες αργότερα, οι μαρτυρίες του Έλληνα γεωγράφου Στράβωνα υποδηλώνουν ότι ο Πτολεμαίος Δ’ Φιλοπάτωρ, ο τέταρτος φαραώ της Πτολεμαϊκής Αιγύπτου και δισέγγονος του Πτολεμαίου Α’, μετέφερε το σώμα του Αλέξανδρου στον τελευταίο τόπο ανάπαυσής του που γνωρίζουμε τεκμηριωμένα: το ΣΩΜΑ ή ΣΗΜΑ, το μεγάλο μαυσωλείο της Αλεξάνδρειας, σύμφωνα με το βιβλίο. «Ο τάφος του Αλέξανδρου: Η δισχιλιετής εμμονή για τον εντοπισμό του χαμένου κατακτητή» του Νίκολας Σάντερς (Alexander’s Tomb: The Two Thousand Year Obsession to Find the Lost Conqueror – Basic Books, 2006).

Η σορός του βρισκόταν ακόμα εκεί περίπου 300 χρόνια αργότερα, όταν ο πρώτος Ρωμαίος αυτοκράτορας, ο Αύγουστος (βασίλευσε από το 27 π.Χ. έως το 14 μ.Χ.), επισκέφτηκε την Αλεξάνδρεια.

«Ήθελε απεγνωσμένα να δει το σώμα του Αλέξανδρου», τόνισε ο Κάρτλετζ. «Προφανώς ήταν τόσο ορατό που όταν έσκυψε, έσπασε τη μύτη του πτώματος», αναφέρει.

Μετά από αυτό, τα ιστορικά αρχεία δεν κάνουν καμία μνεία στον τάφο για εκατοντάδες χρόνια. «Εξαφανίζεται από κάθε αναφορά γύρω στα 500 μ.Χ.», είπε ο Κάρτλετζ.

Μεγάλα κενά στη χρονική σειρά

Αυτό που συνέβη στον τάφο κατά τη διάρκεια των μεγάλων κενών που υπάρχουν στην ιστορική καταγραφή υπήρξε έκτοτε πηγή πυρετωδών εικασιών, ακόμη και θεωριών συνωμοσίας. Αυτά τα χρονικά διαστήματα καθιστούν επίσης δύσκολη την εστίαση σε συγκεκριμένες θεωρίες σχετικά με την τρέχουσα θέση του τάφου.

Ο Σάντερς πιστεύει ότι αυτά τα ενδιάμεσα περιστατικά στη γραμμή χρόνου είναι περίεργα.

«Είναι περίπου 300 χρόνια μετά τον θάνατο του Αλέξανδρου όταν έχουμε μαρτυρία (για τον τάφο)», ενώ τα περισσότερα αρχεία προέρχονται από 600 χρόνια αργότερα, είπε ο Σάντερς στο Live Science. «Λοιπόν, τι συνέβη στο διάστημα που μεσολάβησε; Γιατί επικράτησε τόση σιωπή;»

Για εκατοντάδες χρόνια, ο τάφος ήταν ένα «πολύ γνωστό προσκυνηματικό κέντρο σε ολόκληρο τον αρχαίο μεσογειακό κόσμο», πρόσθεσε, οπότε εκείνη την εποχή, «η τοποθεσία δεν ήταν μυστικό».

Είναι πιθανό λοιπόν να μην μπήκε κανείς στον κόπο να περιγράψει την τοποθεσία του τάφου απλώς και μόνο γιατί όλοι ήξεραν πού βρισκόταν. Μπορεί επίσης να υπήρχε αντιπαλότητα μεταξύ των χριστιανών που συνέρρεαν στον τάφο του Χριστού και των ειδωλολατρών που προσκυνούσαν στον τάφο του Αλεξάνδρου. Έτσι, από τη στιγμή που ο Χριστιανισμός απέκτησε το… πάνω χέρι, οι πατέρες της Εκκλησίας μπορεί να «φρόντισαν τα ίχνη του τάφου να χαθούν/πάθουν ζημιά/καταστραφούν έτσι ώστε ο τάφος του Χριστού να γίνει το εξέχον κέντρο προσκυνήματος του αρχαίου κόσμου», θεωρεί ο Σάντερς.

Η Λημναίου-Παπακώστα πιστεύει παράλληλα ότι η ακριβής τοποθεσία του τάφου μπορεί να χάθηκε κατά τη διάρκεια της Σταυροφορίας της Αλεξάνδρειας το 1365, στην οποία λεηλατήθηκε η πόλη, αν και κανένα ιστορικό αρχείο δεν υποδηλώνει ότι ο τάφος ή το σώμα καταστράφηκε, είπε. Ωστόσο, μια πιθανότητα συνδέεται με μια σέκτα που λάτρευε τον Μεγάλο Αλέξανδρο. Χιλιάδες χρόνια μετά, μπορεί να είχαν μείνει άνθρωποι στην Αλεξάνδρεια οι οποίοι, κατά τη διάρκεια της σταυροφορίας, αισθάνονταν ότι ήταν καθήκον τους να προστατεύσουν τα λείψανα του Αλέξανδρου από τους επερχόμενους σταυροφόρους, οι οποίοι περιφρονούσαν την ειδωλολατρία.

«Πιστεύω ότι ένα ιερατείο για τη λατρεία του Αλέξανδρου προστάτευε τον τάφο», ανέφερε χαρακτηριστικά η Λημναίου-Παπακώστα. «Θεωρήθηκε θεός και προσπάθησαν να τον προστατέψουν όταν κατάλαβαν ότι ερχόταν η καταστροφή από τους χριστιανούς. Πιστεύω ότι έκρυψαν το σώμα και τη σαρκοφάγο του».

Επειδή ο τελευταίος γνωστός τόπος ανάπαυσης του Αλέξανδρου ήταν στην Αλεξάνδρεια, οι περισσότεροι ερευνητές συμφωνούν ότι ο τάφος του είναι πιθανόν κρυμμένος κάπου στην αιγυπτιακή πόλη.

«Ο Αλέξανδρος είναι θαμμένος στην Αλεξάνδρεια και είμαστε σίγουροι γι’ αυτό γιατί τον πρώτο αιώνα μ.Χ., έχουμε πληροφορίες για επισκέπτες του τάφου, συμπεριλαμβανομένων Ρωμαίων αυτοκρατόρων όπως ο Ιούλιος Καίσαρας», είπε η Λημναίου-Παπακώστα στο Live Science. «Οπότε, ξέρουμε ότι ο τάφος ήταν εκεί».

Αλλά το πού ακριβώς στην Αλεξάνδρεια βρισκόταν ήταν το μεγάλο ερώτημα.

Κήποι Σαλαλάτ

Η Λημναίου-Παπακώστα έχει μια θεωρία. Κατά τη διάρκεια μιας ανασκαφής το 2009, ανακάλυψε ένα γλυπτό του Αλέξανδρου (φωτογραφία παρακάτω), όπως έγραψε η ίδια σε ένα άρθρο για το Newsweek.

«Ήταν η τελευταία μας μέρα στο χώρο και ήμασταν έτοιμοι να τελειώσουμε για τη σεζόν», είπε. «Αλλά μετά βρήκαμε το γλυπτό. Ήταν σαν ένα θαύμα».

Τοπογραφικοί χάρτες και αρχαίες πηγές υποδεικνύουν ότι η περιοχή όπου βρέθηκε το άγαλμα είναι κοντά στο σημείο όπου κάποτε βρισκόταν ο τάφος του, υπογράμμισε η Λημναίου-Παπακώστα, και η ομάδα της έκτοτε ανασκάπτει την περιοχή. Τώρα, η ίδια θεωρεί ότι πλησιάζει στον τάφο, περιορίζοντας την περιοχή των ερευνών στους Κήπους Σαλαλάτ της σύγχρονης Αλεξάνδρειας, οι οποίοι βρίσκονται κοντά στο Εθνικό Μουσείο της Αλεξάνδρειας και περιλαμβάνουν και τα απομεινάρια των τειχών της πόλης. Αρχαίες πηγές αφήνουν να εννοηθεί ότι τα βασιλικά διαμερίσματα βρίσκονταν σε αυτήν την τοποθεσία κατά την αρχαιότητα, είπε, ωστόσο δεν είχε ανασκαφεί ποτέ.

Ο χώρος της ανασκαφής βρίσκεται δίπλα σε μια πρώην αρχαία διασταύρωση, την οποία αναφέρει ο Έλληνας συγγραφέας του δεύτερου αιώνα Αχιλλέας Τάτιος ή Στάτιος, ο οποίος περιγράφει τη θέση του τάφου.

«Έγραψε ότι ήταν μερικές εκατοντάδες μέτρα δυτικά της διασταύρωσης των δύο κύριων μεγάλων οδών της Αλεξάνδρειας», είπε. Χάρη στις τρέχουσες ανασκαφές, «γνωρίζαμε ήδη μια από τις μεγάλες οδούς (γνωστή ως Κανώπεια Οδός), αλλά τώρα γνωρίζουμε και τη δεύτερη, τη Βασιλική Οδό».

Κάτω από τη θάλασσα

Άλλοι όμως πιστεύουν ότι η Λημναίου-Παπακώστα βρίσκεται σε λάθος δρόμο.

Ο Κάρτλετζ από την πλευρά του εικάζει ότι η σορός θα πρέπει να εκτίθεντο μέσα σε ένα μεγάλο μαυσωλείο που ήταν μέρος ενός βασιλικού συγκροτήματος. Και πιστεύει ότι τα βασιλικά διαμερίσματα βρίσκονταν σε διαφορετική τοποθεσία από αυτή που ερευνά η Παπακώστα-Λημναίου.

«Ένα μαυσωλείο δημιουργεί την αίσθηση ότι είναι μια πολύ συμπαγής κατασκευή που πρέπει να μπορεί να εντοπιστεί» παρατήρησε. «Το μαυσωλείο του Αυγούστου στη Ρώμη, είναι εντελώς ορατό. Γιατί δεν φαίνεται το μαυσωλείο του Αλεξάνδρου; Η απλή απάντηση είναι ότι το Βρουχεῖον της Αλεξάνδρειας, όπου ήταν τα βασιλικά διαμερίσματα βρισκόταν δίπλα στη θάλασσα», είπε ο Κάρτλετζ. (Το Βρουχεῖον ήταν μια συγκεκριμένη συνοικία της Αλεξάνδρειας.)

Αλλά η στάθμη της θάλασσας έχει ανέβει αρκετά μέτρα από την εποχή του Αλεξάνδρου, όπως καταδεικνύουν οι ιστορικοί χάρτες, έτσι μεγάλες περιοχές της ιστορικής πόλης, συμπεριλαμβανομένων των βασιλικών διαμερισμάτων, πιθανότατα βρίσκονται κάτω από το νερό.

Τα τελευταία χρόνια, δύτες έχουν εξερευνήσει την ακτογραμμή της πόλης και έχουν βρει κομμάτια που θα μπορούσαν να ανήκουν σε αρχαίες κατασκευές.

Αλλά ακόμα κι αν βρεθεί ένα μαυσωλείο, δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι η σορός του Αλέξανδρου θα βρισκόταν μέσα. «Αν δεν βρισκόταν σε σαρκοφάγο, η οποία θα διατηρούσε το σώμα του, αυτό δεν θα βρεθεί ποτέ», ξεκαθάρισε ο Κάρτλετζ. «Υποθέτω ότι το σώμα του θα μπορούσε να το είχε φάει ένας καρχαρίας».

Συνοικία Μαζαρίτα

Ο Σάντερς επιμένει ότι ο τάφος βρίσκεται ακόμα στην ξηρά, πιθανότατα κάτω από τους πολυσύχναστους δρόμους της σύγχρονης συνοικίας Μαζαρίτα, μιας περιοχής που κάποτε ήταν το κέντρο της αρχαίας πόλης και στέγαζε τα ανάκτορά της.

«Αν τα νέα κτιριακά έργα δεν χρειαστεί ποτέ να κατεδαφιστούν και να καθαριστεί βαθιά το έδαφος, είναι απίθανο να ανακαλυφθεί ο τάφος του Αλεξάνδρου», είπε ο Σάντερς. «Για μένα, είναι αδιανόητο ότι θα μπορούσε να είναι οπουδήποτε αλλού».

Ο Ζάχι Χαουάς, αιγυπτιολόγος και πρώην υπουργός Τουρισμού και Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου δεν έχει ούτε μία τοποθεσία στο μυαλό του, όπου θα μπορούσε να βρίσκεται, αλλά είναι αισιόδοξος ότι ο τάφος θα βρεθεί μια μέρα.

«Μπορούμε να πούμε ότι ο τάφος μπορεί να ανακαλυφθεί;» διερωτήθηκε ο Χάουας. «Ναι», απαντά ο ίδιος.

Αλλά μάλλον δεν θα το βρουν οι αρχαιολόγοι που το αναζητούν. Το θέατρο, οι κατακόμβες και πολλά από τα αρχαία μνημεία της Αλεξάνδρειας βρέθηκαν τυχαία, χάρη στη σύγχρονη οικοδόμηση της πόλης.

«Ο τάφος δεν θα ανακαλυφθεί ποτέ από μελετητές – αποκλείεται», εκτιμά ο διαπρεπής Αιγύπτιος αιγυπτιολόγος. «Πραγματικά πιστεύω ότι μια μέρα ο τάφος του Μεγάλου Αλεξάνδρου θα ανακαλυφθεί κατά λάθος».

Πηγή: janus.gr