Το θέμα δεν είναι αν το κάνεις, αλλά πώς το κάνεις – Oδηγός για υγιές… κουτσομπολιό

Είναι ασφαλές να πούμε ότι ο Πάπας Φραγκίσκος δεν είναι οπαδός του κουτσομπολιού. Λίγο πριν από τα Χριστούγεννα, σε μια από τις τελευταίες δημόσιες εμφανίσεις του για το 2024, το δήλωσε: «ένα κακό που καταστρέφει την κοινωνική ζωή, αρρωσταίνει τις καρδιές των ανθρώπων και δεν οδηγεί πουθενά είναι το κουτσομπολιό».

Πέρα από το Βατικανό, ωστόσο, η κακή φήμη του κουτσομπολιού επαναξιολογείται. Πέρυσι, μια μελέτη στις ΗΠΑ διαπίστωσε ότι το κουτσομπολιό εξελίχθηκε για να βοηθήσει τη λειτουργία των κοινωνικών ομάδων, διαδίδοντας χρήσιμες πληροφορίες για τα μεμονωμένα μέλη και ενθαρρύνοντας τη συνεργασία. Οι ερευνητές διαπίστωσαν επίσης ότι οι άνθρωποι ξοδεύουν περίπου μία ώρα κάθε μέρα κουτσομπολεύοντας – και ότι «σχεδόν όλοι» το κάνουν.

Μακριά από το να είναι προνόμιο των «μικρών μυαλών», όπως λέει μια (ενοχλητική) παροιμία, φαίνεται ότι το κουτσομπολιό είναι μια φυσική κοινωνική συμπεριφορά, με πιθανά οφέλη.

Υπάρχουν, ωστόσο, καλοί και κακοί τρόποι για να το κάνουμε. Ο Guardian ρώτησε ειδικούς για το πώς να κουτσομπολεύετε πιο έξυπνα.

Θα πρέπει να κουτσομπολεύετε λιγότερο ή να απέχετε εντελώς;

«Δεν νομίζω ότι είναι δυνατόν να σταματήσουμε τους ανθρώπους να κουτσομπολεύουν», λέει ο Frank McAndrew, καθηγητής Ψυχολογίας στο Knox College του Ιλινόις. «Είναι μέρος του εαυτού μας, όπως το φαγητό ή η αναπνοή. Δεν μπορώ να σας πω πόσες φορές οι άνθρωποι θα μου πουν: ‘Δεν κουτσομπολεύω’», προσθέτει, εξηγώντας ότι πολλοί το θεωρούν ως «κάτι που κάνουν οι άλλοι», ενώ απλώς εκφράζουν ανησυχίες ή μοιράζονται σημαντικές πληροφορίες.

Να είστε προσεκτικοί όταν αναμειγνύετε το κουτσομπολιό με το αλκοόλ. Μπορεί να μην θυμάστε ακριβώς τι είπατε σε ποιον ή να έχετε επίγνωση ότι κάνατε κάτι που δεν έπρεπε

Στην πραγματικότητα, πολλά κουτσομπολιά είναι είτε ασήμαντα «είτε στην πραγματικότητα κάνουν κάποιο καλό». Ο McAndrew προτείνει ότι το κουτσομπολιό είναι καλύτερο να γίνει κατανοητό όχι ως ελάττωμα του χαρακτήρα ή ως κακή συνήθεια που πρέπει να προσπαθείτε να αποβάλλετε, αλλά ως κοινωνική… δεξιότητα: «Το θέμα δεν είναι αν το κάνετε ή όχι – το θέμα είναι αν το κάνετε καλά ή όχι».

Τι διακρίνει ένα καλό κουτσομπολιό από ένα κακό;

«Οι καλοί κουτσομπόληδες είναι συνήθως αρκετά δημοφιλείς», λέει ο McAndrew. Οι πληροφορίες τους για τους άλλους, τους καθιστούν επιθυμητή παρέα, αλλά έχουν επίσης καλή κρίση στο να τις μοιράζουν. Έτσι είναι σε θέση να είναι τόσο καλά ενημερωμένοι: «Έχουν τη φήμη ότι είναι διακριτικοί – δεν χρησιμοποιούν τις πληροφορίες με απερίσκεπτο, κακόβουλο τρόπο».

Οι λιγότερο αποτελεσματικοί κουτσομπόληδες είναι είτε απρόσεκτοι, μοιράζονται «όλα όσα γνωρίζουν, σε όποιον θέλει να ακούσει», χωρίς να υπολογίζουν το ακροατήριό τους ή τους πιθανούς κινδύνους και τις συνέπειες, είτε είναι προφανώς ιδιοτελείς, «μιλώντας άσχημα για άλλους ανθρώπους ώστε να μπορέσουν να προκόψουν», τονίζει.

Ποιο είναι το ασφαλέστερο είδος κουτσομπολιού που μπορείτε να μοιραστείτε;

Αν και το κουτσομπολιό είναι συνήθως αρνητικό, δεν χρειάζεται να είναι στην πραγματικότητα. Η Maria Kakarika, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Durham University Business School, συνιστά την εξάσκηση του «θετικού κουτσομπολιού» – είτε να κάνετε κομπλιμέντα στους ανθρώπους πίσω από την πλάτη τους, είτε να διηγείστε τις καλές τους πράξεις.

Αυτό όχι μόνο εξουδετερώνει την αρνητική προκατάληψη πολλών παρασκηνιακών επικοινωνιών (που μπορεί να κάνουν τις καταστάσεις να φαίνονται χειρότερες από ό,τι είναι), αλλά αντανακλά καλά και στον κουτσομπόλη. «Γίνεστε αντιληπτοί στο μυαλό των άλλων ως θετικός άνθρωπος», εξηγεί.

Μάλιστα, είναι ιδιαίτερα σημαντικό στο χώρο εργασίας. Μια μελέτη που διεξήγαγε η Kakarika πέρυσι διαπίστωσε ότι οι κουτσομπόληδες του γραφείου αντιμετωπίζονται γενικά αρνητικά και η συμπεριφορά τους μπορεί να επηρεάσει την εξέλιξη της καριέρας τους.

Εξαίρεση αποτελούσαν όταν ο σκοπός του κουτσομπολιού ήταν να ωφελήσει την ομάδα – για παράδειγμα, να κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου για παραβάτες στο χώρο εργασίας.

Θα πρέπει ποτέ να ενεργείτε με βάση τα κουτσομπολιά;

Για τους Οργανισμούς, το κουτσομπολιό μπορεί να περιέχει χρήσιμα δεδομένα και να ευαισθητοποιεί ακόμη και για διαφαινόμενα ζητήματα ή κινδύνους.

Η Kathryn Waddington, ομότιμη υπότροφος Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Westminster και συγγραφέας, παραθέτει μια παροιμία των Ινδιάνων της Αμερικής: «Ακούστε τους ψιθύρους και δεν θα χρειαστεί να ακούσετε τις κραυγές».

Εάν οι πληροφορίες που μοιράζονται είναι επαναλαμβανόμενες και από διάφορες πηγές, αξίζει να τις εξετάσετε με ανοιχτό μυαλό, προτείνει η Waddington. «Μερικές φορές, είναι πραγματικά αρκετά χρήσιμο να γνωρίζετε ποια είναι τα κουτσομπολιά για εσάς». Αλλά δεν θα είναι όλα υψηλής ποιότητας ή «αγνά», προσθέτει: «Πρέπει να γνωρίζετε τον ‘έμπορό’ σας».

Ομοίως, είναι σημαντικό να μην ξεχνάτε τους κινδύνους: «Η δυνατότητα του κουτσομπολιού να βλάψει δεν πρέπει ποτέ, μα ποτέ να παραβλέπεται».

Πώς μπορείτε να κουτσομπολεύετε για το… γενικό καλό;

Ήδη από τους Βιβλικούς χρόνους, το κουτσομπολιό έχει χαρακτηριστεί ως γυναικεία συμπεριφορά, όπως λέει και ο Πάπας Φραγκίσκος – αν και το κάνουν και οι άνδρες κατά κόρον, σημειώνει η Waddington. «Τι νομίζετε ότι κάνουν όταν πηγαίνουν σε μπαρ με τους φίλους τους ένα βράδυ Τετάρτης;».

Ο McAndrew λέει ότι υπάρχουν στοιχεία που αποδεικνύουν πως το κουτσομπολιό έχει μεγαλύτερη σημασία για τις γυναίκες απ’ ό,τι για τους άνδρες και οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να το χρησιμοποιούν επιθετικά – για να εξοστρακίσουν άτομα από κοινωνικές ομάδες ή να αποκτήσουν πλεονέκτημα έναντι των αντιπάλων τους. Αλλά «αυτό δεν σημαίνει ότι οι γυναίκες είναι πιο κακές από τους άνδρες», προσθέτει. Αντίθετα, αντικατοπτρίζει το γεγονός πως κάνουν χρήση της λίγης δύναμης που είχαν ιστορικά.

Στο παρελθόν, η κατανόηση του ποιον μπορούσε να εμπιστευτεί κανείς και ποιος συνδεόταν με ποιον και πώς, ήταν το κλειδί για την επιβίωση των γυναικών. «Έγινε βασική δεξιότητα και ‘νόμισμα’ με έναν τρόπο που δεν ίσχυε για τους άνδρες», όπως τονίζει.

Έχει σημασία με ποιον κουτσομπολεύετε;

Μια λειτουργία του κουτσομπολιού είναι ως κοινωνική συγκολλητική ουσία, σημειώνει ο McAndrew: «Αν μοιράζομαι ευαίσθητες πληροφορίες μαζί σου, αυτό που πραγματικά λέω είναι: ‘Σε εμπιστεύομαι ότι δεν θα χρησιμοποιήσεις αυτές τις πληροφορίες με τρόπο που θα προκαλέσει προβλήματα, σε μένα ή σε άλλους’».

Αυτό δημιουργεί και ενισχύει τους δεσμούς – αλλά δημιουργεί επίσης την προσδοκία της αμοιβαιότητας, προσθέτει: «Υπάρχει πίεση σε σένα να μοιραστείς κάτι μαζί μου, για να προχωρήσει η σχέση μας».

Το με ποιον επιλέγουμε να κουτσομπολεύουμε και για ποιον, μπορεί να είναι εξίσου αποκαλυπτικό για τον εαυτό μας. Κάποιος που μιλάει για τον καλύτερό του φίλο σε τυχαίους γνωστούς, για παράδειγμα, μπορεί να φανεί διπρόσωπος – αλλά δύο κολλητοί φίλοι που ξεσπούν για τον τρίτο της παρέας μπορούν να εμπιστευτούν την αμοιβαία κατανόησή τους.

Όσο πιο στενά συνδεόμαστε με το άτομο για το οποίο κουτσομπολεύουμε, τόσο μεγαλύτερο είναι το διακύβευμα, εξηγεί ο McAndrew. «Αν λέω πράγματα για τη σύζυγό μου σε συναδέλφους που δεν γνωρίζω καλά, αυτό θα πρέπει να είναι κόκκινο πανί, γιατί προδίδω μια εμπιστοσύνη σε κάποιον που υποτίθεται ότι προστατεύω».

Ποιοι είναι οι βασικοί κανόνες στο κουτσομπολιό;

Αν και η τάση μας για κουτσομπολιό χρονολογείται από την εποχή που ήμασταν κυνηγοί-συλλέκτες, σήμερα χρησιμοποιούμε διαφορετικά εργαλεία. Και «αυτό είναι που προκαλεί πολλά προβλήματα», λέει ο McAndrew. Πριν από την ψηφιακή επικοινωνία και τα social media, το κουτσομπολιό «ταξίδευε αργά». Τώρα, το υλικό μπορεί να μοιραστεί άμεσα, απερίσκεπτα και σε μεγάλα ακροατήρια και η ζημιά γίνεται πολύ πιο γρήγορα.

Ακόμη και τα screenshots και άλλες «αποδείξεις», που παρουσιάζονται ως κρυστάλλινες, μπορούν εύκολα να παρερμηνευτούν. Το να περιορίζετε το κουτσομπολιό σας σε προσωπικές συζητήσεις προσφέρει ένα επίπεδο προστασίας, καθώς και περισσότερες ευκαιρίες να επικοινωνήσετε το περιεχόμενο και τον τόνο.

Ομοίως, ο McAndrew συμβουλεύει να είστε προσεκτικοί όταν αναμειγνύετε το κουτσομπολιό με το αλκοόλ: «Σε μια κατάσταση όπου η άμυνά σας είναι μειωμένη και οι αναστολές σας έχουν περιοριστεί, διατρέχετε μεγαλύτερο κίνδυνο. Μπορεί να μην θυμάστε ακριβώς τι είπατε σε ποιον ή να έχετε επίγνωση ότι κάνατε κάτι που δεν έπρεπε».

Τι μπορείτε να κάνετε όταν σας πιάσουν στα πράσα;

Ο καλύτερος τρόπος δράσης – αλλά και ο δυσκολότερος – είναι να παραδεχτείτε το λάθος σας. Αναγνωρίστε ότι αυτό είναι κάτι που κάνατε, ζητήστε συγγνώμη και προσπαθήστε με κάθε τρόπο να πείσετε το άτομο που προσβάλατε ότι αυτό δεν θα ξανασυμβεί ποτέ.

Ό,τι κι αν κάνετε, μην αρνείστε πως κουτσομπολεύατε ή μην προσπαθήσετε να το ξεπεράσετε. Οι άνθρωποι έχουν διαφορετικά όρια για το τι μετράει ως προσωπική πληροφορία – σε κάποιους δεν αρέσει να δημοσιοποιούν την ηλικία τους, για παράδειγμα, ή προσπαθούν να κρατούν αυστηρά διαχωρισμένη την επαγγελματική και την οικογενειακή ζωή.

Αν τους πείτε: «Κανείς δεν ενδιαφέρεται», κατά κάποιον τρόπο τους υποτιμάτε, λέγοντάς τους ότι είναι απαράδεκτο να αναστατώνονται. Μπορεί εσείς να το θεωρείτε ασήμαντο, αλλά προφανώς δεν είναι ασήμαντο γι’ αυτούς.

Πρέπει να πείτε σε κάποιον αν οι άλλοι τον κουτσομπολεύουν;

Το κουτσομπολιό συχνά μας θέτει ηθικά διλήμματα όπως αυτό, τονίζει η Waddington. «Δεν υπάρχει ξεκάθαρη, σωστή ή λανθασμένη απάντηση – είναι τελικά μια ηθική απόφαση». Προτείνει να το προσεγγίσουμε «με βάση την ανάγκη για γνώση». Εάν η αποκάλυψη του κουτσομπολιού θα προκαλούσε στο άτομο βλάβη, αγωνία ή πόνο, τότε ο ρόλος σας, ως φίλος του, είναι να το προστατεύσετε.

Ωστόσο, αν υπάρχει όφελος από την κοινοποίηση του κουτσομπολιού – για παράδειγμα, αν είναι προφανώς αναληθές ή κακόβουλο – ίσως μπορέσετε να βοηθήσετε το άτομο να το αμφισβητήσει και να το εκθέσει. Θα μπορούσε ακόμη και να είναι μια ευκαιρία να οικοδομήσετε μια συμμαχία, λέει ο McAndrew. «Το να ενημερώνετε στρατηγικά κάποιον ότι είναι ο στόχος του κουτσομπολιού μπορεί να βοηθήσει στο να τον καλοπιάσετε. Ωστόσο, πρέπει κανείς να παίξει αυτό το παιχνίδι επιδέξια και μελετημένα».

Πώς να προστατευθείτε από το να μάθετε κάτι που δεν θέλετε;

Η Waddington παρομοιάζει το κουτσομπολιό με ένα πλούσιο γεύμα. «Με καλούς φίλους και καλό κρασί, είναι πραγματικά ευχάριστο», όπως λέει. Αλλά η υπερβολική απόλαυση μπορεί να αφήσει μια άσχημη γεύση: «Είναι λίγο σαν το μεθύσι, ή το αίσθημα του φουσκώματος».

Η χάραξη της διαχωριστικής γραμμής μεταξύ αβλαβούς και βλαβερού, ωστόσο, είναι έντονα προσωπική. «Οι άνθρωποι πρέπει να έχουν τη δική τους ηθική πυξίδα, τους δικούς τους κώδικες ως προς το τι είναι αποδεκτό γι’ αυτούς ή όχι».

Υπάρχει, ωστόσο, μια στρατηγική για την περίπτωση που διαπιστώσετε πως έχετε χάσει την όρεξή σας για κουτσομπολιό: «Αν κάποιος έρθει σε εσάς και σας πει: ‘Έχετε ακούσει…’, πριν προχωρήσει περισσότερο, πείτε: ‘Γιατί μου το λες αυτό;’».

Η παύση εστιάζει τη συζήτηση και σας δίνει κάποιο έλεγχο, χωρίς να επιπλήττετε το άλλο άτομο. Μπορεί ακόμη και να του δώσει επίσης την ευκαιρία να σκεφτεί: «Α, σωστά – γιατί το κάνω αυτό;».