Ο Δήμος Αβδελιώδης στο onlarissa.gr: Σήμερα, η ελληνική κοινωνία είναι αρρωστημένη, όχι λόγω της πολιτικής, λόγω της τέχνης

«Ο Δήμος Αβδελιώδης είναι ένα κεφάλαιο από μόνος του στην ελληνική πολιτιστική πραγματικότητα. Μικρό ή μεγάλο, κεντρικό ή περιφερειακό, δεν έχει σημασία. Παραμένει κεφάλαιο. Αθόρυβος, εμμονικός με τις αρχές του, είτε αφορούν καλλιτεχνικές, αισθητικές αντιλήψεις, είτε τον τρόπο ζωής του, προσηλωμένος σε πράγματα που τον ευχαριστούν σε βάθος».

Το παραπάνω ήταν οι πρώτες λέξεις που διάβασα για τον Δήμο Αβδελιώδη, τον σκηνοθέτη, σεναριογράφο, ηθοποιό και παραγωγό. Έτσι ξεκινούσε ένα άρθρο της Καθημερινής. Μπήκα στη διαδικασία ενόψει της προγραμματισμένης μας συνέντευξης με αφορμή την παρουσία του στη Λάρισα την προηγούμενη εβδομάδα στο πλαίσιο του 8^ου Πανοράματος Ελληνικού Κινηματογράφου Θεόδωρος Αγγελόπουλος, όπου γινόταν καθημερινές προβολές της ταινίας του «Το δέντρο που πληγώναμε» για τους μαθητές των σχολείων της πόλης.

Κατέληξα να διαβάζω για πρώτη φορά την «Ελένη» του Ρίτσου και να ξαναδιαβάζω τον Επιτάφιο του Περικλή. Τα δύο αυτά έργα παρουσιάστηκαν σε ενιαία παράσταση του το 2023. Από τις πανελλήνιες είχα να έρθω σε επαφή με το κείμενο του Θουκυδίδη.

Αγχώθηκα…

Συναντηθήκαμε αρχικά στο Χατζηγιάννειο μετά το τέλος της προβολής της ταινίας του όταν συνομιλούσε με τα παιδιά. Για τη συνέντευξη καθίσαμε για καφέ. Μας διέκοψαν πολλές φορές. Πολλοί θέλαν να του μιλήσουν. Πριν καν αρχίσουμε να μιλάμε μεταξύ μας.

Άρχισα να χαλαρώνω.

Δεν ήταν η πρώτη του φορά στη Λάρισα. Από το 2015 μέχρι το 2017 ερχόταν πολύ συχνά καθώς παιζόταν στα δημοτικά σχολεία της πόλης η παράστασή του «Το Μυρολόγι της Φώκιας – Το Καμίνι» που ήταν το δεύτερο έργο της τριλογίας αφιερώματος του στον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη.

Ξεκίνησε μόνος του τη συζήτηση λέγοντας μου κατευθείαν ότι η «τέχνη έχει πολλές απολαβές». Τον άφησα να συνεχίσει…

Συνέντευξη στην Εύη Μποτσαροπούλου

«Η τέχνη έχει πολλές απολαβές. Όταν αυτό που στέλνεις σου επιστρέφει πίσω πολλαπλάσιο, η ευχαρίστηση δηλαδή, από το κοινό, τι άλλο μπορεί να θέλει κανείς. Η τέχνη έχει «απεύθυνση», αν δεν απευθυνθείς κάπου δεν έχει νόημα. Δηλαδή δεν μπορείς να κάνεις τέχνη μόνος σου. Αναφέρομαι κυρίως στις παραστατικές τέχνες, ένας ζωγράφος δουλεύει μόνος του και μετά εκθέτει το έργο. Στη δουλεία του θεάτρου δεν μπορείς να κάνεις τέχνη χωρίς το κοινό.

Για την τέχνη εγώ μπορώ να μιλήσω μόνο με βάσει τους κανόνες που διέπουν την τέχνη, οι οποίοι μας δίνουν την εγκυρότητα ότι είμαστε στο σωστό δρόμο. Οπότε θεωρώ ως έργο τέχνης από πού μας προσφέρει ενθουσιασμό και συγκίνηση. Ό,τι μπορεί να μας προσφέρει ενθουσιασμό και αβίαστη συγκίνηση – γιατί υπάρχει και η βεβιασμένη συγκίνηση η οποία προκαλείται είτε με το μελόδραμα είτε με άλλα στοιχεία τα οποία σε εξαναγκάζουν, εκβιάζουν το συναίσθημα. Αυτό στην πραγματικότητα είναι εκτός τέχνης. Είναι μία αδυναμία της σύγχρονης υποκριτικής τέχνης, η οποία έχει μια μανιέρα και κλισέ συγκεκριμένα, και τα οποία δεν επικοινωνούν με το κοινό. Το να κλαίει κάποιος θεωρείται αρετή. Ένας ήρωας όμως, σε μια τραγωδία για παράδειγμα, που έχει πρόβλημα δεν κλαίει, δεν μπορεί να κλάψει, δεν υπάρχουν δάκρυα πλέον. Υπάρχει μόνο ο σοβαρός λόγος. Όταν βλέπεις να γίνονται τέτοιου είδους ερμηνείες, δεν έχουν κάποια βάση δραματουργικής φύσεως ή λογικής τάξεως».

Όλα τα παραπάνω τα είπε απνευστί.

Στην πρώτη παύση, αυτοσχεδίασα. Αλλιώς σκόπευα να ξεκινήσω. Αλλά, η συνέντευξη είχε ξεκινήσει πολύ πριν κάνω την πρώτη μου ερώτηση. Και εκείνος είχε θέσει σαφώς το πλάισιο.

Χαλάρωσα εντελώς και συνεχίσαμε να μιλάμε. Από κει το αφήσαμε. Από την πρώτη παύση.

…

Υπάρχουν τόσο ξεκάθαροι κανόνες στην τέχνη;

Φυσικά. Τα κριτήριά μας για την τέχνη είναι οι κανόνες που διέπουν την ανθρώπινη συνείδηση· όλη η ανθρωπότητα, όλοι οι άνθρωποι ανεξαρτήτως έθνους, φυλής, χρώματος και πολιτισμού, έχουν την ικανότητα να έχουν μέσα στη συνείδησή τους μια έκτη αίσθηση που την καθιστά ικανή να ξεχωρίζει το καλό από το ολέθριο, το ωραίο από το άσχημο. Πρόκειται για δυνατότητα εκ θεού που έχουμε οι άνθρωποι… άλλωστε ο Θεός ενανθρωπίστηκε, έδειξε δηλαδή ότι ο ίδιος ο άνθρωπος είναι θεός. Γιατί είναι θεός; Γιατί από το Θεό παίρνει την ενέργεια, κατά τον Θεό έχει προικιστεί με τη λογική και το λόγο, που σημαίνει ότι έρχεται σε επικοινωνία με το σύμπαν και τους άλλους μέσω του λόγου. Γιατί Θεός είναι ο λόγος και ο λόγος είναι θεός. Επομένως δεν μπορούμε να είμαστε αδιάφοροι και να μην λαμβάνουμε υπόψη αυτά τα θεμελιώδη ζητήματα και να μιλάμε μετά για τέχνη σωστή ή λάθος. Προηγούνται όλα τα παραπάνω και από αυτά μπορούμε να καταλάβουμε τη σχέση μας με την τέχνη.

Η τέχνη πρέπει να υπάγεται σε κανόνες, μόνο σε κανόνες. Και οι κανόνες είναι μαθηματικοί κανόνες. Τα μαθηματικά όμως είναι και πάλι ο Θεός. Αναφέρομαι πολύ συγκεκριμένα στους ειδικούς αλγορίθμους. Δεν υπάρχουν κοινωνίες ανθρώπων που να μην έχουν ηθικούς αλγόριθμους, τους οποίους δεν μπορείς να τους ξεπεράσεις. Αν τους ξεπεράσεις και αδιαφορήσεις για αυτούς, η απόφαση αυτή γίνεται μπούμερανγκ, γίνεσαι δυστυχής γιατί δεν τήρησες αυτούς τους κανόνες.

Η μεγαλύτερη αρετή του κάθε ανθρώπου άρα και του κάθε καλλιτέχνη είναι ο σεβασμός στον ηθικό αλγόριθμο ακόμα και αν δεν είναι ο δικός του.

Ποια είναι το χρήσιμο έργο για το κοινό; Πολύ συχνά αναφέρεστε στο χρήσιμο έργο… είναι όλα αυτά για τα οποία ήδη μιλήσατε;

Το χρήσιμο έργο για τους θεατές δεν είναι το έργο που αναδεικνύει για παράδειγμα τις σκηνοθετικές ικανότητες του σκηνοθέτη ή τις υποκριτικές δεινότητες του ερμηνευτή· δεν είναι το έργο το οποίο εντυπωσιάζει, αλλά μετά το ξεχνάς.

Δεν είναι αισθητική η τέχνη.

Δεν αφορά μόνο το αισθητικό κομμάτι· το αισθητικό κομμάτι πρέπει να υπακούει αυστηρά και μόνο στις επιταγές του λόγου. Αν είναι μόνο αισθητικό και υποβαθμίζει τον λόγο σαν αισθητικό στοιχείο, ήδη έχει υποβαθμίσει τον ίδιο τον Θεό. Όταν μιλάω για τον Θεό, δεν είμαι θρησκόληπτος σε καμία περίπτωση ούτε πάω στην εκκλησία, αλλά είμαι κοντά στην εκκλησία· την εκκλησία των ανθρώπων που πρέπει να είναι συμφιλιωμένη για να μπορέσουμε να ζήσουμε μεταξύ ειρηνικά και ωραία με ανεκτικότητα, η οποία πρέπει να φτάνει μέχρι ένα ορισμένο σημείο φυσικά, πρέπει να βάζουμε όρια στην ανεκτικότητα. Δεν μπορούμε να εξασφαλίσουμε ομαλότητα αν δεν κάνουμε αμοιβαίες υποχωρήσεις. Αυτό που λέω πάντα είναι ότι οι πιο ευφυείς πρέπει να κάνουν το πρώτο βήμα, και θεωρώ ευφυείς αυτούς που αγαπάνε. Όποιος δεν αγαπάει είναι εγωιστής που είναι το ακριβώς αντίθετο της αγάπης. Όλα αυτά πρέπει να λαμβάνονται υπόψη.

Οπότε ένα έργο γίνεται χρήσιμο όταν μεταφέρει, αναδεικνύει τις πανανθρώπινες αξίες που διακυβεύονται στο έργο, όπως την αγάπη, τη φιλία, τη χαρά, όλα τα θετικά στοιχεία που αφορούν όλους τους ανθρώπους σε όλο τον πλανήτη· γίνεται χρήσιμο όταν μέσα από αυτό διακύβευμα οι 500 ή 1000 ξεχωριστές ανάσες των θεατών γίνονται μία. Αυτό σημαίνει συγκινούμαι, όταν αυτό που παθαίνω εγώ το παθαίνουν και οι άλλοι μαζί μου. Οπότε, αν στο τέλος διαφορετικοί άνθρωποι έχουμε το ίδιο συναίσθημα, αυτό σημαίνει ότι η τέχνη ενώνει. Άρα η τέχνη είναι ενωτική, είναι σεβάσμια, γιατί αυτή συγκίνηση που βγαίνει είναι ιερή καθώς οι άνθρωποι συγκινούνται με τις πανανθρώπινες αξίες· και αυτό είναι ότι πολυτιμότερο έχουμε στη ζωή μας. Μόνο η τέχνη μπορεί να φέρει κοντά τους ανθρώπους.

Μία τέχνη φαίνεται από τον καθημερινό πολιτισμό. Αν μία χώρα δεν έχει καλή τέχνη, δεν έχει και καλό πολιτισμό. Εάν μία τέχνη είναι άρρωστη, είναι άρρωστη και η κοινωνία. Και ομολογώ, με μεγάλη μου λύπη, ότι σήμερα η ελληνική κοινωνία είναι αρρωστημένη, όχι λόγω της πολιτικής, λόγω της τέχνης.

Τί εννοείτε; Δεν παίζει ρόλο το εκάστοτε κοινωνικοπολιτικό και ιστορικό γίγνεσθαι; Ο πραγματικός ιστοροχρόνος δεν επηρεάζει την τέχνη;

Οι πολιτικοί που μας κυβερνούν είναι πλέον μικρότερης ηλικίας. Όταν έχουν μεγαλώσει τη δεκαετία του ΄80 και δεν έχουν λάβει την κλασική παιδεία – είναι η περίοδος που καταργήσαμε τον σεβασμό προς την ελληνική γλώσσα, που είναι η γλώσσα του Θεού στην πραγματικότητα, η θεραπευτική γλώσσα· όταν μιλάει κάποιος την ελληνική γλώσσα ξέρει και τις αιτίες για τις οποίες είναι ασθενής γιατί η ίδια η γλώσσα τον πληροφορεί. Και η σωστή ορθογραφία. Το γεγονός ότι καταργήσαμε τη σωστή ορθογραφία και τον τονισμό, είναι σαν καταργήσαμε την ίδια τη θεραπευτικότητα της γλώσσας. Είναι πάρα πολύ σοβαρό αυτό το στοιχείο.

Άρα θεωρείται ότι διανύουμε μια περίοδο στην Ελλάδα που τέχνη είναι αρρωστημένη;

Εντελώς.

Έχει αρρωστήσει μόνη της ή είναι ένα πολυπαραγοντικό σύμπτωμα;

Έχει αρρωστήσει από την τέχνη. Η τέχνη νοσεί.

Νοσεί γιατί κατήργησε τον λόγο, τον έκανε αισθητικό στοιχείο και γιατί ο καθένας προσπαθεί να προβάλει τον εαυτό του· δεν χρησιμοποιεί την τέχνη σαν ένα μοχλό για να αλλάξει προς το καλύτερο, ενωτικά, την κοινωνία, να προτείνει τα ανθρώπινα ιδεώδη, αλλά για να γίνεται κάποιος ηθοποιός όσο γίνεται πιο διάσημος, πιο μάγκας, πιο ωραίος. Βεβαίως όλα αυτά επιτρέπονται, δημοκρατία έχουμε… αλλά δεν μπορεί αυτού του είδους η τέχνη να είναι η πρώτη, αυτή που είναι στη κορυφή και η καλή τέχνη να σέρνεται στα υπόγεια.

Και αυτό γίνεται στην Ελλάδα. Ποιος φταίει για αυτό; Η ίδια η τέχνη. Η τέχνη άλλωστε επηρεάζει τον πολιτικό.

Ενώ λοιπόν συνεχώς χαμηλώνει το επίπεδο της γενικής παιδείας, εσείς ασχολείστε με το αρχαίο κείμενο είτε με κείμενα των κλασικών Ελλήνων συγγραφέων που είναι γραμμένα στην καθαρεύουσα, όπως του Βιζυηνού ή του Παπαδιαμάντη, και καταφέρνετε να κάνετε τη σύνδεση με το ευρύ κοινό. Πως γίνεται αυτό; Μιλάμε για δύσκολα έργα…

Η μέθοδος που έχω ανακαλύψει…

Ναι, ήθελα πολύ να μιλήσουμε για αυτό, για τη δική σας μέθοδο…

Λέω λοιπόν η μέθοδος που ανακάλυψα, γιατί δεν την εφηύρα εγώ. Τι ανακάλυψα λοιπόν; Πως δούλευε στην πραγματικότητα ο Όμηρος με τους μαθητές του, τους ομηρίδες, και πως τους δίδαξε να απαγγέλουν ένα κείμενο ώστε το κοινό να είναι διαρκώς σε εγρήγορση, «όρθιο», και να απολαμβάνει την κάθε στιγμή· να μην περιμένει μόνο τη στιγμή της κορύφωσης.

Παίζει ρόλο και πως το ίδιο το κείμενο είναι εξαρχής γραμμένο;

Αυτή είναι η δραματουργία. Αυτός που εφηύρε την τέχνη είναι ο Όμηρος. Χωρίς τον Όμηρο δεν θα είχε εφευρεθεί αυτό το ίδιος της δραματουργίας. Τα δύο ομηρικά έπη, ουσιαστικά είναι δύο βίβλοι. Η μία αφορά το πώς ένας άνδρας πρέπει να αντιμετωπίσει τα εμπόδια που του βάζει ο ίδιος του εαυτός, αλλά και τα εμπόδια των άλλων, για να μπορέσει να τακτοποιήσει τα του οίκου του και να φέρει την ευημερία ύστερα από έναν πόλεμο. Και σ΄ αυτή ο Όμηρος δίνει οδηγίες για τα πάντα, οδηγίες δίνει στην πραγματικότητα και λέει και ξεκάθαρα και με ποιον τρόπο να αντιμετωπίσει κανείς όλα αυτά.

Υπάρχουν δηλαδή έντονα στοιχεία ηθογραφίας;

Ναι φυσικά. Υπάρχει ένα πρώτο επίπεδο που λειτουργεί σαν παραμύθι, αλλά τα συμβολικά στοιχεία που εμπεριέχονται είναι κάτι το απίστευτο, εκπαιδεύουν τον ανθρώπινο εγκέφαλο με αρχικό στόχο να εξανθρωπιστεί, να γίνει άνθρωπος δηλαδή, και να προλαβαίνει τα λάθη του ίδιου και τα λάθη των άλλων. Αυτό κάνει η Οδύσσεια.

Η Ηλιάδα μιλάει για το τι επίπτωση έχει στους ανθρώπους το μίσος. Το μίσος είναι αυτό που διαλύει τις ανθρώπινες κοινωνίες. Είναι μια ίωση θανατηφόρα· την παθαίνει ένας και την κολλάνε όλοι μετά. Οπότε, και η Ηλιάδα είναι ένα έργο διδακτικό. Δεν έχουν γραφτεί τα έργα αυτά απλώς για να περάσουμε ωραία. Περνάμε φυσικά ωραία, αλλά ταυτόχρονα γινόμαστε άνθρωποι.

Η δική σας η μέθοδος ποια είναι;

Η μέθοδος είναι – υποθέτω φυσικά, αλλά δεν με ενδιαφέρει κι αν δεν είναι έτσι, αν και μόνο έτσι μπορεί να είναι – ο ίδιος τρόπος του Ομήρου.

Θα σου πω το ίδιο που είπα και νωρίτερα στο Χατζηγιάννειο στα παιδιά. Θα σας απαγγείλω ένα κομμάτι όπως το απαγγέλλω εγώ ο ίδιος και στη συνέχεια οι ηθοποιοί το ακούνε και το μαθαίνουνε ακριβώς όπως το λέω.

Αναφέρεστε στην έμμετρη απαγγελία;

Ναι, έμμετρη αλλά με λογική. Αρχικά γίνεται η δραματουργική ανάλυση και τα επιμέρους ευρήματα ως προς τις ανεξάρτητες φράσεις γίνονται μετά μουσική εκτέλεση με πέντε μουσικές παραμέτρους… συχνότητα φωνής, ρυθμός, ένταση φωνής και χροιά φωνής.

Οι παύσεις;

Οι παύσεις δεν γίνονται για να γίνονται όπως χρησιμοποιούνται σήμερα. Αυτά εγώ τα έχω εισάγει στο ελληνικό θέατρο από το 1994. Από τότε τα βλέπουνε και τα κλέβουνε, και χρησιμοποιούνε τις παύσεις, κάνουν παύσεις χωρίς να έχουν νόημα. Η παύση είναι μαθηματικό μέγεθος. Όπως τη συναντάμε σε μια μουσική παρτιτούρα.

Όλοι παίζουν με μια μανιέρα, τα γνωστά κλισέ, δεν τους κατηγορώ για αυτό γιατί προφανώς δεν τους το έμαθε κανείς. Όπου και να πας τα έργα παίζονται με την ίδια μουσική. Και γω τι έχω κάνει; Από τα 30 έργα που έχω κάνει, είναι όλα εντελώς διαφορετικά μεταξύ τους. Το καθένα είναι εντελώς διακριτό από το άλλο.

Παραδείγματος χάριν… Βιζυηνός… «Το αμάρτημα της μητρός μου»

Ενώ στο «Το Μόνον της Ζωής του Ταξείδιον» του Βιζυηνού πάλι…

… το σίγμα το τελικό τραβηγμένο μέχρι τέλους.

Μετά το μαθαίνουν οι ηθοποιοί και το κάνουν οι ίδιοι. Δηλαδή, εγώ παράγω τα πνευματικά μου δικαιώματα, περί αυτού πρόκειται καθώς κάνω μουσική, δεν κάνω θέατρο· είναι όπερα αυτό που κάνω. Γνωρίζω πως γίνεται η δραματουργία, πως γίνεται η εκτέλεση, και δίνω στους ηθοποιούς έτοιμη την ερμηνεία την οποία την μαθαίνουν και την εκτελούν.

Δηλαδή αρχικά ηχογραφείτε τον εαυτό σας;

Φυσικά, αυτό το κάνω χρόνια τώρα. Πριν ήταν πολύ δύσκολο. Για να διδάξω τον πρώτο ηθοποιό με τον οποίο εφαρμόσαμε τη μέθοδο επί δύο χρόνια παλεύαμε. Πλέον ηχογραφώ και η διαδικασία ολοκληρώνεται πάρα πολύ γρήγορα. Μπορεί να ετοιμαστεί παράσταση σε λιγότερο από ένα μήνα. Μπορώ να δουλεύω και πέντε έργα ταυτόχρονα, όσα αντέχω. Με τη μέθοδο αυξάνεται εντυπωσιακά η ταχύτητα παραγωγής ενός έργου και η αποτελεσματικότητά του. Ξέρεις ότι θα έχεις σίγουρο αποτέλεσμα. Δεν διακυβεύεις τίποτα. Εγώ εξαρχής ξέρω το αποτέλεσμα.

Μπορεί να εφαρμοστεί σε οποιοδήποτε κείμενο;

Στα πάντα. Σε όλα τα λογοτεχνικά έργα και σε όλα τα θεατρικά. Σε όλες τις γλώσσες, τουλάχιστον τις ινδοευρωπαϊκές οι οποίες έχουν δάνεια από την ελληνική γλώσσα, τουλάχιστον 15.000.

Και μπορεί οποιοδήποτε κείμενο μέσω αυτής της μεθόδου να γίνει αντιληπτό στο ευρύ κοινό;

Είναι λαϊκό θέατρο αυτό που κάνω. Είμαι ο μόνος στην Ελλάδα που κάνω λαϊκό θέατρο. Το έχει γράψει και ένας κριτικός αυτό, το θέατρο μου είναι από 3 χρονών μέχρι 103 χρονών. Ένα παιδί τριών χρονών προσχολικής ηλικίας μπορεί μόνον με την ακοή να νιώσει απόλυτα τα αισθήματα που διακυβεύονται στο έργο. Μπορεί να μην καταλαβαίνει τη γλώσσα, αλλά νιώθει· νιώθει όλα τα αισθήματα.

Ναι, είναι όπερα αυτό που κάνω, όχι κάτι σαν όπερα, αλλά όπερα. Δηλαδή, αν αλλάξω το 1/60 του δευτερολέπτου στη διάρκεια ενός φωνήεντος αλλάζει και η σημασία του.

Επομένως, έχουν δίκιο όσοι λένε για σας ότι έχετε εξελίξει ένα βήμα το σύγχρονο πολιτισμό…

Είναι ένα τεράστιο βήμα. Δεν έχει ξαναγίνει στο παγκόσμιο θέατρο αυτό.

Όλο το θέατρο, και το ευρωπαϊκό, έχει υποκλιθεί στον Στανισλάβσκι, στο σωματικό δηλαδή θέατρο, το οποίο χρησιμοποιεί τον λόγο σαν αισθητικό στοιχείο καταστρέφοντας αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, και δουλεύει μόνο με την αισθητική για να δημιουργήσει εντυπώσεις. Μιλάμε για ένα είδος κακώς εννοούμενου μοντερνισμού, που θεωρεί τη δραματουργία παλιά τέχνη θέτοντας το ερώτημα πως αλλιώς θα καταλάβουμε το σύγχρονο κόσμο… Μα δεν έχει αλλάξει ο κόσμος! Από τότε που υπήρξαν οι άνθρωποι τα ίδια προβλήματα έχουνε. Ποτέ δεν άλλαξαν οι άνθρωποι, για το ίδιο μυαλό μιλάμε.

Πρόκειται για μία ασέβεια στα κείμενα. Αν θέλει κάποιος να χρησιμοποιήσει ένα αρχαίο κείμενο και θεωρεί ότι δεν του κάνει, ας δημιουργήσει το δικό του. Δεν έχει όμως δικαίωμα να επέμβει έτσι στο έργο κάποιου άλλου, ειδικά σε έναν νεκρό. Τι θα απαντούσε δηλαδή ο Αισχύλος αν έβλεπε τους «Πέρσες» του, που είναι ένα έργο που αντί να μιλήσει για τη νίκη των Ελλήνων, μιλάει για τον πόνο που έσπειρε ένας ανόητος ηγέτης στο λαό του, να προσεγγίζεται διαφορετικά;

Στο θέατρο τελικά ακούμε ή βλέπουμε;

Ακούμε για να δούμε.

Εγώ λέω συνήθως ότι θέατρο κάνω κινηματογράφο και στον κινηματογράφο κάνω θέατρο.

Ναι το έχω διαβάσει…

Και είναι έτσι όπως το λέω. Οι θεατές που έρχονται βλέπουν τις εικόνες, ο καθένας με τη δική του κουλτούρα και τη δική του ελευθερία, καταλαβαίνουν με απόλυτη σαφήνεια τις ιδέες, το τι διακυβεύεται δηλαδή, και ταυτόχρονα νιώθουμε τα συναισθήματα για αυτές τις εικόνες και τις ιδέες που έζησε ο ποιητής την ώρα που έγραφε και αποτυπώνονται στο κείμενό του…

Άρα μας ενδιαφέρει το πρωτογενές συναίσθημα του δημιουργού…

Μόνο το πρωτογενές. Το πρωτογενές κείμενο. Για αυτό σπάνια πολύ ασχολούμαι με κείμενα από μετάφραση. Έχω μεταφράσει υποδειγματικά λίγο από τους «Πέρσες», το μισό περίπου κείμενο, αλλά έχω μεταφράσει τις «Ικέτιδες» του Ευριπίδη, για τις οποίες σχολιάστηκε ότι ήταν η καλύτερη μετάφραση που έχει γίνει.

Δηλαδή εγώ έκανα και μετάφραση / απόδοση, έχοντας δίπλα το αρχαίο κείμενο μπορεί να καταλάβει κανείς την ελευθερία που είχα να αλλάξω πράγματα αλλά στο πνεύμα πάντα που εννοούσε ο Ευριπίδης, όχι το δικό μου. Θα έλεγα ότι έσωσα τον Ευριπίδη από κάποια ατοπήματα, γιατί υπήρχε πολύ ρητορική και μελόδραμα προς το τέλος του έργου, τα έκοψα αυτά τα κομμάτια και άφησα μόνο τα ουσιώδη. Ήθελα να φανεί ότι δεν έπρεπε να αυτοκτονήσει η Ευάδνη γιατί έχει παιδιά. Πρόσθεσα δικούς μου στίχους· θεωρώ πως αν ζούσε σήμερα ο Ευριπίδης θα έκανε το ίδιο, γιατί δεν πρέπει να θρηνήσουμε μια αυτοκτονία, πρέπει να δούμε πιο ήταν το κίνητρο και ποια η εναλλακτική λύση. Η αυτοκτονία είναι μια αυτιστική λύση. Επομένως, διδάσκω και μέσω της μετάφρασης. Δεν μπορείς να είσαι παθητικός γραφιάς που μεταφράζεις απλώς, πρέπει να καταλάβεις ότι αυτό το έργο απευθύνεται σε ζωντανούς ανθρώπους, οι οποίοι πρέπει να συνειδητοποιήσουνε πράγματα, το πώς θα ζήσουν.

Γιατί αυτό μας κάνει η τέχνη, μας δείχνει πώς να ζήσουμε, πως πρέπει να ζήσουμε, ποιους κανόνες πρέπει να τηρήσουμε.

Με αυτό τον τρόπο βγάζετε το σύγχρονο; Πολύ συχνά όμως κατηγορούνται παραστάσεις σήμερα για την επέμβαση στη μετάφραση, απόδοση και σκηνοθεσία ώστε να είναι σύγχρονα ή και αποδομημένα τα αρχαία κείμενα…

Αυτό κάνω και γω, αλλά το κάνω στο σωστό δρόμο. Αυτό για παράδειγμα που έκανα στον Ευριπίδη είναι σύγχρονο. Αφαίρεσα πράγματα και πρόσθεσα δικά μου.

Αν αυτό γίνεται για το καλό, για την ευαισθητοποίηση και όχι χάριν εντυπώσεων ή για να κουνήσεις το δάχτυλο στους θεατές, είναι εντάξει. Αλλά η τέχνη σήμερα έχει γίνει ένα είδος σεμιναρίων προς τους θεατές. Μα δεν είναι αυτό το προνόμιο της τέχνης και η αξία της. Η μοναδικότητα της τέχνης είναι ότι πρέπει να δημιουργεί στους ανθρώπους ενθουσιασμό και συγκίνηση όταν τελειώσει το έργο. Αν συμβεί αυτό, οι θεατές παίρνουν και πάλι θάρρος να ξεκινήσουν τη ζωή τους. Αυτό είναι το πολύτιμο της τέχνης. Δεν πάω για να γίνω πιο έξυπνος στο θέατρο, πάω να νιώσω ότι κρίνεται η ζωή μου από τις επιλογές που θα κάνω.

Είναι λεπτή λοιπόν η ισορροπία της πρωτοπορίας στο θέατρο….

Εγώ λέω κάντε ό,τι θέλετε. Μπορείτε να με συγκινήσετε αβίαστα και να με ενθουσιάσετε; Αν ναι, εγώ θα υποκλιθώ.

Δεν χρειάζεται να με εντυπωσιάσετε με το γυμνό δέρμα ή το ακατανόητο ή το παράλογο.