Τα Πασχαλόγιορτα της δεύτερης μέρας του Πάσχα σε χωριά της Λάρισας

Στην Ανατολική Θεσσαλία το τραγούδι και ο χορός κυριαρχεί. Διαφορετικά τραγούδια τραγουδιούνται και χορεύονται σε κάθε εποχή και κάθε γιορτή σε πολλά χωριά διατηρώντας ή αναβιώνοντας την παράδοση αιώνων στη Θεσσαλία.

Το Πάσχα αυτά που ξεχωρίζουν είναι τα «Πασχαλόγιορτα» ή τα «Πασχαλιώτικα» τα οποία γιορτάζονται την δεύτερη κυρίως μέρα του Πάσχα, αλλά και την τρίτη, στα χωριά του Κισσάβου, του Μαυροβουνίου και του κάτω Ολύμπου. Το αξιοθαύμαστο είναι ότι τα τραγούδια αυτά και οι χοροί συνεχίζουν μέχρι σήμερα αδιάλειπτα. Είναι έθιμα που έχουν διατηρηθεί και συνεχίζουν να τηρούνται σε αυτές τις περιοχές σχεδόν αναλλοίωτα παρόλη τη φθορά του χρόνου.

Απευθυνθήκαμε στον Σωτήρη Καραβασίλη, τον καθηγητή φυσικής αγωγής με ειδίκευση στους παραδοσιακούς χορούς, που συνεργάζεται με πάνω από δέκα συλλόγους, για να μας μιλήσει για όσα λαμβάνουν χώρα στη Σπηλιά Κισσάβου, στην Όσσα Συκουρίου, στην Ανατολή Αγιάς, στην Αμυγδαλή Αγιάς, στο Μεγαλόβρυσο και στην Ποταμιά.

Τη δεύτερη μέρα λοιπόν του Πάσχα μαζεύονται οι λιγοστοί πλέον ντόπιοι και όσοι έλκουν την καταγωγή τους από το κάθε χωριό. Στόχος τους είναι να διατηρηθεί το έθιμο ως δρώμενο, να παραμείνει ζωντανό, και να ανταμώσουν συγγενείς και συχωριανοί που ζουν σε διαφορετικά μέρη.

Ο Σωτήρης Καραβασίλης έχει αφιερώσει τα τελευταία 25 χρόνια σε κατά τόπους προσωπική έρευνα για την περιοχή της Θεσσαλίας και διατηρεί ένα πλούσιο προσωπικό αρχείο το οποίο μας παραχωρεί σήμερα για τις ανάγκες του παρόντος και τον ευχαριστούμε θερμά.

Της Εύης Μποτσαροπούλου

«Στην Ανατολική Θεσσαλία το τραγούδι κυριαρχεί. Ο Θεσσαλός πρέπει πρώτα να τραγουδήσει και μετά να χορέψει» ήταν η πρώτη φράση που μου είπε, τονίζοντας ότι η προτεραιότητά του στο τραγούδι με το στόμα, σε σχέση με την οργανική μουσική, είναι αξιοσημείωτη. «Ακόμα και ο οργανοπαίχτης, όταν παίζει μουσική, μέσα του τραγουδά».

Πως φτιάχτηκαν αυτά τα τραγούδια άραγε τον ρωτάω και μου απαντά ότι «Πρόκειται για μελίσματα παλιά που κανένας δεν ξέρει ποιος τα έφτιαξε και πως έφτασαν στις μέρες μας. Θέματα των τραγουδιών είναι ο έρωτας, η χαρά, η λύπη, η λεβεντιά, η ανδρεία και τόσα άλλα. Ο ρόλος του τραγουδιού αποκτά συνέχεια διαφορετικές διαστάσεις. Τα δημοτικά τραγούδια συνδέονται με έθιμα και τελετουργίες, επισημοποιούνται και τελικά μετατρέπονται σε κάτι πολύ σημαντικό για την τοπική κοινότητα. Η τέλεση των εθίμων του κύκλου της ζωής (γέννηση, γάμος, θάνατος) και του κύκλου του χρόνου (γιορτές, πανηγύρια) είχαν ανέκαθεν θρησκευτικό-τελετουργικό, αλλά και κοσμικό – θρησκευτικό χαρακτήρα και συνοδευόταν πάντα από τραγούδι, αλλά και μουσική».

Και οι χοροί;

«Παλαιότερα οι χοροί ήταν ήρεμοι και οι τελεστές τραγουδούσαν και χόρευαν. Πολλές φορές, επειδή ο κόσμος ήταν πολύς, αλλά και εξαιτίας των κοινωνικών προκαταλήψεων, χόρευαν σε διπλό και τριπλό χορό ή αλλιώς «διπλοκάγκελο» και «τρικάγκελο». Οι άντρες χόρευαν χώρια από τις γυναίκες και τα μικρά παιδιά στο τέλος του κύκλου, για να μυηθούν και να αποτελέσουν τη συνέχεια των πατροπαράδοτων. Η εκμάθηση του χορού στα νέα παιδιά από τα αδέρφια ή τους γονείς, γινόταν κατά τη διάρκεια των οικογενειακών γλεντιών και πανηγυριών. Ήταν, μάλιστα, ντροπή  να μην ξέρουν χορό. Εξάλλου ο καλός χορός αποτελούσε σημαντικό μέσο προβολής του κάθε νέου και νέας και ένα μέσο αναγνώρισης και καταξίωσής τους στην κοινωνία».

Αφού κάναμε αυτή τη γενική εισαγωγή, περάσαμε στο θέμα μας που αγορά τα τραγούδια και τους χορούς που λαμβάνουν χώρα μετά το Πάσχα.

 

…

Σπηλιά Κισσάβου και Όσσα Συκουρίου – «Ζεμπέλι» (Ζουμπούλι)

Κατά τον Σωτήρη Καραβασίλη οι Σπηλιώτες κάθε χρόνο, χωρίς τη συνοδεία μουσικών οργάνων, τραγουδούν και χορεύουν το «Ζεμπέλι». Ο χορός γίνεται τη δεύτερη μέρα του Πάσχα στο «Μ’σοχώρι» (πλατεία) και την Κυριακή του Θωμά στ’ αλώνια του Αγίου Αθανασίου, στην είσοδο του χωριού. Παλιότερα, τα πασχαλιάτικα τραγούδια τα χόρευαν και μετά τον εσπερινό τη δεύτερη, αλλά και την τρίτη μέρα του Πάσχα. Συμμετέχουν όλοι οι κάτοικοι του χωριού με μπροστάρη τον παπά. Η διάταξη των χορευτών έχει άμεση σχέση με την ηλικία τους, αλλά και την ικανότητά τους στο τραγούδι και όχι με το φύλο τους. Μπροστά μπαίνουν οι μεγαλύτεροι, δένοντας τα χέρια σταυρωτά με τους προηγούμενους και τους επόμενους. Οι μπροστινοί χαράζουν «το χνάρι», δηλαδή την πορεία του χορού. Ο πρώτος του χορού σε κάποια σημεία του τραγουδιού κάνει διάφορα σπασίματα ή «καγκέλια» , σχηματίζοντας μια ελικοειδή πορεία στο χώρο. Ο λόγος ήταν για να έρθουν οι άντρες κοντά στις γυναίκες, να  τις δουν και να γίνουν οι πρώτες γνωριμίες για τα μετέπειτα προξενιά . Όταν κάποιος ήθελε να μπει μπροστάρης στο χορό δεν πήγαινε ποτέ μόνος του. Έφτιαχνε μια ομάδα με άλλους χορευτές και πιάνονταν όλοι μαζί στην αρχή του χορού.

Οι Σπηλιώτες τραγουδούν «αντιφωνικά». Oι πρώτοι του κύκλου ξεκινούν το τραγούδι και ο κάθε στίχος επαναλαμβάνεται απ’ όλους τους υπόλοιπους άντρες και γυναίκες μαζί.

Ζεμπέλι ( ζουμπούλι)

Κόρη μου μες στον κήπο σο,υ ζεμπέλι ζεμπελάκι μου

Γιέμ και μέσα στο μπαξέ σου λάλησ’ αηδονάκι μ λάλει.

Εκεί ήταν μια κρυόβρυση, ζεμπέλι ζεμπελάκι μου

Γιέ μ πο’ χει κρύο νεράκι λάλησ’ αηδονάκι μ λάλει.

Κει που σκυψα να πιω νερό, μα τ’ άστρο μα τον ουρανό

Γιε μ να πιω και να γιομίσω πήρα μούσχο να μυρίσω

Μου ‘πεσε το μαντήλι μου, καημό που ‘χουν τα χείλη μου

Γιε μ το χρυσοκεντημένο τον αετό έχει γραμμένο

Κορίτσια το κεντούσανε , το ψιλοτραγουδούσανε

Γιε μ κορίτσια δάσια δάσια σαν το Μάη με τα κεράσια

Η μια κεντάει τον αετό, δεν βγαίνεις έξω να σε δω

Γιε μ κι η άλλη τον Πετρίτη, μια Παρασκευή μια Τρίτη

Η τρίτη η μικρότερη, η πλέον ομορφότερη

Γιε μ κεντάει το φεγγάρι γεια χαρά στο παλικάρι.

*Σημ. Η ίδια διαδικασία γίνεται και στο χωριό  Όσσα μιας και μεγάλο μέρος των  κατοίκων του χωριού έχει καταγωγή από την Σπηλιά.

 

…

 Ανατολή Αγιάς – O «Γενικός χορός»

Ο «γενικός χορός» ήταν ο επίσημος χορός της Ανατολής. Τελούνταν με κάθε επισημότητα και συμμετείχε σ’ αυτόν όλο το χωριό. Φορούσαν όλοι τις επίσημες ενδυμασίες και πιάνονταν σε διπλό, τρίδιπλο ή ακόμα και τετράδιπλο χορό. Στον εξωτερικό κύκλο πιάνονταν πάντα οι άντρες κατά σειρά ηλικίας, αλλά και σύμφωνα με τις ικανότητές τους στο τραγούδι. Τραγουδούσαν «αντιφωνικά» και πρώτα ξεκινούσαν πάντα οι γυναίκες. Τα τραγούδια είχαν τη σειρά τους.

Τη δεύτερη μέρα του Πάσχα, το απόγευμα μετά την λειτουργία της αγάπης τραγουδούσαν και χόρευαν στο γενικό χορό τα πασχαλιάτικα τραγούδια.

«Σήμερα Χριστός Ανέστη»

«Άσπρη μου λαμπαδίτσα»

«Κάτω στις άσπρες θάλασσες»

«Στη Σκιάθο και στη Σκόπελο»

«Αμπέλι μου πλατύφυλλο»

«Σήμερα γιαρ-για Ρηνάκι,

σήμερα Χριστός Ανέστη και ταχιά Αληθώς Ανέστη

Σήμερα οι παντρεμένες στέκονται καμαρωμένες

Σήμερα κι τα κορίτσια στέκονται σαν κυπαρίσσια

Σας παρακαλώ κορίτσια να με βάλετε στη μέση

Να με βάλετε ση μέση να διαλέξω ποια μ΄ αρέσει

Ποια είναι η άσπρη ποια η ρούσα ποια η γαϊτανοφρυδούσα

…

Αμυγδαλή Αγιάς – Ήρθαν τα Πασαχαλιόγιορτα

Χορεύεται τη δεύτερη ημέρα του Πάσχα, μετά την εκκλησία, στο «αλωνάκι» του Αγίου Αθανασίου, στο παλιό χωριό Κουκουράβα. Είναι το τελευταίο τραγούδι που ακούγεται και μ’ αυτό κλείνουν τη γιορτή. Τραγουδιέται «αντιφωνικά», με τους άντρες να ξεκινούν πρώτοι και να επαναλαμβάνουν οι γυναίκες. Πιάνονται με σταυρωτή λαβή σε ανοιχτό κύκλο, οι άντρες μπροστά και οι γυναίκες πίσω  και με τέτοιο τρόπο, ώστε σε συγκεκριμένο σημείο του τραγουδιού να ξεδιπλώσουν και να χορέψουν σε διπλό κύκλο.

Ήρθαν τα Πασχαλιόγιορτα- τριανταφυλλάκι μ’ κόκκινο

ήρθαν τα Πασχαλιόγιορτα ήρθαν τα πανηγύρια

Ήρθαν οι νέοι στα κρασιά- τριανταφυλλάκι μ’ κόκκινο

ήρθαν οι νέοι στα κρασιά οι νιές στα πανηγύρια

Ήρθε  και του Συράκου ο γιός- τριανταφυλλάκι μ κόκκινο

ήρθε και του Συρά ο γιός με την μηλαδερφή του

Ανάμεσα σε δυο χοροί τριανταφυλλάκι μ’ κόκκινο

ανάμεσα σε δυο χοροί χορεύει η Συρμοπούλα

Χορεύει Σύρμος και Βοριάς -τριανταφυλλάκι μ’ κόκκινο

χορεύει Σύρμος και Βοριάς χορεύει Συρμοπούλα

Ήρθαν ι Μάης κι η Άνοιξη

Είναι και αυτό ένα τραγούδι που τραγουδιέται το Πάσχα.

Ήρθαν ι Μάης κι η Άνοιξη κόρη  κουντου- Χαϊμαδή

τώρα το καλοκαίρι, μα το Χριστός Ανέστη

Τώρα ξένος βουλεύτηκε κόρη κουντου- Χαϊμαδή

στη ξενιτιά να πάει, μα το Χριστός Ανέστη.

Βάζει σελώνει τ’ άλογο κόρη κουντου- Χαϊμαδή

παίρνει το καλιγώνει μα το Χριστός Ανέστη

Βάζει τα πέταλα χρυσά κόρη κουντου- Χαϊμαδή

καρφιά μαλαματένια μα το Χριστός Ανέστη.

Και τα καλιγοσφήρια του κόρη κουντου- Χαϊμαδή

αγνή μαργαριτάρι μα το Χριστός Ανέστη

…

Μεγαλόβρυσο Αγιάς – Τα Πασχαλόγιορτα

Παλιότερα τα «Πασχαλιόγιορτα» τραγουδιόταν και τις τρεις ημέρες του Πάσχα στα προαύλια των εκκλησιών μετά την εσπερινή ακολουθία της Αναστάσεως. Ο μεγαλύτερος όμως χορός γινόταν την Τρίτη ημέρα του Πάσχα το πρωί. Γινόταν σε διπλό κύκλο, έξω οι άνδρες και μέσα οι γυναίκες ενώ η λαβή είναι από τις παλάμες σταυρωτά. Ο κάθε στίχος τραγουδιέται αντιφωνικά, πρώτα οι γυναίκες και μετά οι άντρες. Τα τραγούδια που τραγουδιόταν παλιότερα ήταν έντεκα αλλά σήμερα τραγουδιούνται μόνο πέντε γιατί τα άλλα είναι στους περισσότερους άγνωστα.

«Βασιλοπούλα αρμένιζε να ταξιδέψει θέλει»

«Ο κυρ Αντριάςς ελάλησε σε όλα τα καράβια»

«Απόψε μαυρομάτα μου»

«Ήλιε μ γιατί άργησες να βγεις»

«Σήμερα Χριστός Ανέστη»

…

Ποταμιά Αγιάς  

«Τ’ αποχρόν’»

Την Τετάρτη  μετά το Πάσχα, οι κάτοικοι της Ποταμιάς, ανέκαθεν, τραγουδούσαν και χόρευαν στο «Μ’σοχώρι» τα πασχαλιάτικα τραγούδια. Το απόγευμα, μετά τον εσπερινό, μαζεύονται στην πλατεία για το “Αποχρόν“, να αποχαιρετήσουν, δηλαδή, την Πασχαλιά. Παλιότερα τραγουδούσαν όλες τις ημέρες μετά την Κυριακή του Πάσχα. Δυστυχώς, με το πέρασμα των χρόνων, έχουν αλλοιωθεί σημαντικά στοιχεία του εθίμου από αυτά που υπήρχαν πριν από χρόνια. Το σημαντικότερο είναι η απουσία των αντρών στην διαδικασία. Παλιότερα χορευόταν σε διπλό κύκλο, με τις γυναίκες εσωτερικά και τους άντρες εξωτερικά. Σήμερα χορεύεται σε έναν κύκλο και οι άντρες που  χορεύουν είναι ελάχιστοι. Παλιότερα τραγουδούσαν «αντιφωνικά», με τους άντρες να ξεκινούν πρώτα και μετά οι γυναίκες. Σήμερα τραγουδούν «αντιφωνικά» οι γυναίκες μεταξύ τους. Ευτυχώς, ακόμα συνεχίζουν να χρησιμοποιούν την ίδια σειρά των τραγουδιών, καθώς και τα ίδια κινητικά μοτίβα,  όπως παλιά.

Ανάμεσα σε δυο χοροί

Πολύ γνωστό τραγούδι της περιοχής, με  χαρακτηριστικό κινητικό μοτίβο, που το συναντούμε σε πολλά τραγούδια της Ποταμιάς. Ο χορός έχει δύο μέρη ως προς την κινητική του δομή. Παλιότερα  ήταν «διπλός», χορεύονταν  δηλαδή σε διπλό κύκλο, με τον εξωτερικό να είναι ανδρικός και ο εσωτερικός γυναικείος. Στο πρώτο μέρος του χορού τα χέρια των αντρών δίπλωναν πάνω από τον κύκλο των γυναικών, ενώ στο δεύτερο μέρος ξεδίπλωναν. Σήμερα χορεύεται κυρίως από γυναίκες σε έναν κύκλο πιασμένες αγκαζέ.

Ανάμεσα σε δυο χοροί – τριανταφυλλάκι μ κόκκινο

ανάμεσα σε δυο χοροί καράβι κινδυνεύει.

Μαζώνουνταν συντάζουνταν να χτίσουν μοναστήρι

να στήσουν την Αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι.

Πο ‘χει τριακόσια σήμαντρα κι εξήντα δυο καμπάνες

κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος.

Ψάλει ζερβά ο βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

κι απ’ την πολλή την ψαλμουδιά σειόταν οι κολόνες.

 

Βόηβοντας (βοεβόδας)

Ιδιότυπος χορός με τον οποίον οι χορευτές τελειώνουν το έθιμο του «Από χρόν’». Πρόκειται για έναν χορό τύπου «στα τρία», που σε συγκεκριμένα σημεία του τραγουδιού τον χορεύουν πηδηχτά, ενώ σε άλλα σημεία, ανάλογα με τα λόγια του τραγουδιού «κυκλώνουν» και «ξεκυκλώνουν», διαγράφοντας  ελικοειδείς σχηματισμούς. Συνήθως, ο χορός τελειώνει, όταν οι χορευτές είναι «μπερδεμένοι» στο χώρο, δημιουργώντας έτσι μια εύθυμη και ευχάριστη κατάσταση, όπου εύχονται όλοι και “του χρόνου“ να είναι μαζί για να τραγουδήσουν.

Σ’ έληγα – Μπιίνα μου –σ’ έληγα σ’ αρμήνευα

σ’ έληγα σ’ αρμήνευα μη λουστείς μη χτενιστείς.

Μη λουστείς μη χτενιστείς στο χορό μην κατεβείς

στο χορό μην κατεβείς είναι ο Βόηβοντας εκεί.

Είναι ο Βόηβοντας εκεί με τα βοηβοντούλια του

με τα βοηβοντούλια του κι όλα τα παιδούλια του.

Κι αυτή δεν αφουγκριάστηκε λούστηκε χτενίστηκε

λούστηκε χτενίστηκε στο χορό κατέβηκε.

Στο χορό κατέβηκε σαν την είδε ο Βόηβοντας

σαν την είδε ο Βόηβοντας ζούρλουσε παλάβωσε.

Κύκλησε ξεκύκλησε στρόμφος τον ακόλιασε

στρόμφος τον ακόλιασε στρόμφος κι αλογόστροφος

στρόμφος κι αλογόστροφος κι άλογο περίδρομος.

Γρήγορα πρωτόγερε γρήγορα γλυκό κρασί

γρήγορα γλυκό κρασί κι από την καλή ρακί.

Να κεράσουν τον χορό τον χορό τον κυκλωτό

κύκλωσε ξεκύκλωσε πάλι ξανακύκλωσε

κύκλωσε ξεκύκλωσε ζούρλωσε παλάβωσε.

Ο Βόιβοντας είναι ένας ιδιότυπος χορός της Ποταμιάς με τον οποίον οι κάτοικοι του χωριού τελείωναν  τα γλέντια τους. Πρόκειται για έναν χορό τύπου «στα τρία», που σε συγκεκριμένα σημεία του τραγουδιού τον χορεύουν πηδηχτά, ενώ σε άλλα σημεία, ανάλογα με τα λόγια του τραγουδιού «κυκλώνουν» και «ξεκυκλώνουν», διαγράφοντας  ελικοειδείς σχηματισμούς. Συνήθως, ο χορός τελειώνει, όταν οι χορευτές είναι «μπερδεμένοι» στο χώρο, δημιουργώντας έτσι μια εύθυμη και ευχάριστη κατάσταση, όπου εύχονται όλοι και “του χρόνου“ να είναι μαζί για να ξανατραγουδήσουν. Βόιβοντας ή  Βοεβόδας  είναι  ο διοικητής  της επαρχίας Αγιάς κατά τα χρόνια της οθωμανικής κατάκτησης.