Η απίθανη ιστορία του Νεοζηλανδού στρατιώτη που ανατίναξε τη γέφυρα του Αλκαζάρ και επέστρεψε στη Λάρισα 30 χρόνια μετά για να ξεπληρώσει χρέος 50 δραχμών!

Μεγάλο Σάββατο 19 Απριλίου 1941, ξημερώματα… Λίγες ώρες πριν μπουν οι Γερμανοί κατακτητές στη Λάρισα. Η πόλη συγκλονίστηκε από την έκρηξη στη γέφυρα Αλκαζάρ (Πηνειάδων νυμφών σήμερα).  Οι τελευταίοι εναπομείναντες από τους υποχωρούντες Νεοζηλανδούς συμμάχους την είχαν ανατινάξει. Στόχος, να καθυστερήσουν, όσο γινόταν, την εισβολή των ναζί κατακτητών. Τα υπολείμματα της κραταιάς γέφυρας ανατινάχτηκαν και πάλι τον Οκτώβριο του 1944, μαζί με όλη την ξύλινη κατασκευή τους. Οι υποχωρούντες κατακτητές ανταπέδωσαν τα ίσα.

Τα χρόνια του πολέμου πέρασαν. Στις 20 Ιουλίου 1970 εμφανίστηκε στην πιάτσα των ταξί στην Κεντρική πλατεία [1] ο 50ρης Νεοζηλανδός Τζέιμς Τζ. Χήλι από το Βονγκενουί της Νέας Ζηλανδίας και η σύζυγός του. Ήταν ο 20χρονος στρατιώτης, ο οποίος μαζί με ένα ακόμη συμπατριώτη του, τον Francis Clive Lowe [2], έβαλαν τις βόμβες και ανατίναξαν δύο γέφυρες της Λάρισας στις 19 Απριλίου 1941. Πρώτα αυτή στο σημερινό Αισθητικό Άλσος και μετά τη γέφυρα του Αλκαζάρ. Είχε πει τότε: «Σ΄ εμένα και σ΄ ένα άλλο στρατιώτη ανέθεσαν να τοποθετήσουμε ωρολογιακές βόμβες και να ανατιναχθή η μεγάλη γέφυρα του Πηνειού, κοντά στη Γιάννουλη, για να μην περάσουν οι Γερμανοί. Για τη γέφυρα του Αλκαζάρ μας ανέθεσαν και τοποθετήσαμε πολλές εκρηκτικές ύλες, σε δύο καμάρες της, για να την ανατινάξουμε με φιτίλι…»

Γιατί ξανάρθε στη Λάρισα ο Νεοζηλανδός σαμποτέρ , ως «προσκυνητής»; Για να επιστρέψει τις 50 δραχμές, τις οποίες είχε δανειστεί από τον ουζοπώλη Στέργιο Κούτσικο! Ο οποίος το 1941 είχε κατάστημα δίπλα από τη γέφυρα Αλκαζάρ. Τα γεγονότα εκείνα καταγράφηκαν στο εκτενές ρεπορτάζ  του 1970, απ΄ όπου και αντλούμε σήμερα ξεχασμένες, σημαντικές και συγκινητικές πληροφορίες: Ο Νεοζηλανδός πήγε με ταξί στο Αλκαζάρ. Εκεί, στην κορυφή της σκάλας του πάρκου, έψαχνε να βρει το μικρομάγαζο-ουζερί του Στέργιου Κούτσικου, το οποίο βρισκόταν στη γωνία των σημερινών οδών Γρηγ. Λαμπράκη (Κοζάνης) και Καρανάσιου. Βρήκε τον γιο του Νίκο, στο παντοπωλείο πλέον, που διατηρούσε, περίπου στο ίδιο σημείο. Εξήγησε στον έκπληκτο Έλληνα, ότι όταν τελείωσαν τη ναρκοθέτηση της γέφυρας, οι δύο στρατιώτες πήγαν κατάκοποι και νηστικοί στο μαγαζί του Στέργιου Κούτσικου. Εκείνος τους κέρασε καφέ κι όταν του είπαν ότι πεινούσαν, τους πρόσφερε φαγητό και ποτά. «Διψούσαμε τόσο, που ήπιαμε ένα μεγάλο μπουκάλι ούζο, κρασί και μπύρα. Και όταν ο Κούτσικος κατάλαβε ότι δεν είχαμε μαζί μας χρήματα για να πληρώσουμε, όχι μόνον δεν θύμωσε, αλλά έβγαλε και μας έδωσε ένα πενηντάρι ελληνικό, για «χαρτζιλίκι». Αυτό, δεν το ξεχάσαμε ποτέ».

 Κι ο Τζέιμς Τζ. Χήλι συνέχισε: «Όταν εκείνος μας περιποιήθηκε, από τη Λάρισα είχαν φύγει όλοι οι Νεοζηλανδοί και όλοι οι Άγγλοι στρατιώτες και είχαμε μείνει μόνο εγώ και ο συνάδελφός μου στρατιώτης, με αποστολή να ανατινάξουμε, την κατάλληλη στιγμή, τη γέφυρα και να πάμε κατόπιν να τους συναντήσουμε». Σχετικά με την ανατίναξη, ανέφερε-σύμφωνα πάντα με το ρεπορτάζ: «Για κάποια αιτία, που δεν ξέρω, δεν πήραν «φωτιά» όλες οι εκρηκτικές ύλες, που είχαμε βάλει στις δύο κάμαρες και έτσι η δεν έπεσε όλη η γέφυρα, αλλά ένα μέρος της. Αλλά, και με την ανατίναξη αυτή, οι Γερμανοί δυσκολεύτηκαν να περάσουν και καθυστέρησαν κάμποσες ώρες. Αυτές, άρκεσαν σε μας, να συμπτυχθούμε». Ο Τζέιμς Χήλι ζήτησε να μάθει για τη συμπεριφορά των κατακτητών και εξέφρασε χαρά, που βρήκε τη Λάρισα αγνώριστη και ανασυγκροτημένη σε σύγχρονη πολιτεία. Προπαντός, για την καινούρια γέφυρα Αλκαζάρ, με την οποία ένιωθε «δεμένος».  Ώστε, επί πολλή ώρα την κοιτούσε περπατώντας την πάνω- κάτω , σαν να ήταν δική του… Και το ρεπορτάζ καταλήγει: « Οι Λαρισινοί δεν τους γνωρίζουν, αλλά ωστόσο νοιώθουν να συνδέονται μαζί τους, ιδίως με τον «Νεοζηλανδό στρατιώτη» , που σε κάποια μεγάλη στιγμή, επιτελώντας υπέρτατο καθήκον, ανατίναξε και κατάστρεψε την γέφυρα που αποτελούσε ιστορικό μνημείο της πόλεως. Φυσικά, ποτέ κανένας από τους Λαρισινούς δεν ένοιωσε την παραμικρή μνησικακία για την ανατίναξη, γιατί όλοι ξέρουν ότι αυτήν επέβαλε η λογική του πολέμου. Ενός πολέμου,, στον οποίο οι Έλληνες ερρίφθησαν υπερασπίζοντες την πατρίδα και τα πανανθρώπινα δημοκρατικά ιδεώδη, χωρίς να λογαριάσουν αίμα και θυσίες».

Στις 14 Δεκεμβρίου 2017 δημοσιεύτηκε στην «Ε» άρθρο του μηχανικού, ιστορικού ερευνητή και συγγραφέα Χαράλαμπου Βόγια, με τίτλο «Η αλήθεια για την ανατίναξη της παλαιάς πέτρινης γέφυρας της Λάρισας το 1941 και το 1944». Οι απόψεις του «δένουν» με το ρεπορτάζ της «Ε», σημειώνοντας τα εξής:

«… Το Μηχανικό των Νέο Ζηλανδών δεν άφησε γεφύρι για γεφύρι άθικτο, μετά την οπισθοχώρηση των Βρετανών. Και έτσι όλα τα σημαντικότερα γεφύρια, του νομού της Λάρισας, ανατινάχτηκαν και λιγότερο η περισσότερο καταστράφηκαν. Το γεγονός αυτό το μαρτυρεί και ένας χάρτης, όπου σημειώνονται τα ανατιναγμένα γεφύρια, μεταξύ 12 – 18 Απριλίου 1941, που δημοσιεύτηκε σε ένα βιβλίο, που μέρος του περιγράφει την δράση του Μηχανικού των Νέο Ζηλανδών στην Ελλάδα, το 1941.

Μεταξύ άλλων γεφυριών που αναφέρονται στο χάρτη που καταστράφηκαν στην περιοχή μας, είναι και η παλιά τοξωτή γέφυρα της Λάρισας. Μπορούμε να προσδιορίσαμε την ακριβή μέρα και ώρα που ανατίναξαν οι Νέο Ζηλανδοί, την δική μας γέφυρα. Πρέπει να έγινε στις 19 Απριλίου 1941, μετά της 1:30 το πρωί και πριν εισβάλουν οι Γερμανοί 6 το πρωί στην Λάρισα, και μπορούμε να διασταυρώσουμε αυτά τα στοιχεία, με έναν άλλο χάρτη που δείχνει τις μονάδες των Βρετανών που οπισθοχωρούν μέσω Λάρισας, το πρωί τις 19 Απριλίου, 1941. Η προετοιμασία και η ανατίναξη των δυο γεφυριών , έχει ανατεθεί από τον διοικητή των μονάδων του Μηχανικού, συνταγματάρχη Clifton, στον 19ο λόχο. Ο διοικητής του 19ου Λόχου ο ταγματάρχης Langbein έστειλε τους ανθυπολοχαγούς H. C. Page και R. J. Collins, διοικητές της 2ης και 3ης Διμοιρίας, για να φροντίσουν τις προετοιμασίες ανατίναξης της παλιάς γέφυρας του Αλκαζάρ και της γέφυρας της νέας κοίτης του Πηνειού, όπως και την δολιοφθορά των δρόμων, που όδευαν στην Λάρισα. Μετά την ανατίναξη της σιδηροδρομικής γέφυρας των Τεμπών, τις 18 Απριλίου, από την 1η και 4η Διμοιρία, υπό την διοίκηση του λοχαγού F. W. O. Jones και ανθυπολοχαγού D. M. Patterson, αυτές οι μονάδες του 19ου λόχου, επέστρεψαν στην Λάρισα, για να βοηθήσουν το έργο της ολοκλήρωσης των εργασιών τοποθέτησης των εκρηκτικών, στις γέφυρες και στην συνέχεια στην ανατίναξη».

Το πρωινό της ανατίναξης στο Αλκαζάρ, λίγες ώρες μετά, το τμήμα των οπισθοχωρούντων Νεοζηλανδών δέχτηκε επίθεση Γερμανικών «Στούκας» και ορισμένοι σκοτώθηκαν. Το μνημείο τους βρίσκεται και σήμερα κοντά στις Νέες Καρυές, στην άκρη του δρόμου Λάρισας- Φαρσάλων. Μια πλάκα αναγράφει στην αγγλική, τη φράση: «New Zealander officers and soldiers killed when fightingduring the German invasion 19-4-1941 G.B.U.O. Branch of New Karyes» (Νεοζηλανδοί αξιωματικοί και στρατιώτες σκοτώθηκαν πολεμώντας, κατά τη Γερμανική εισβολή στις 19 Απριλίου 1941. G.B.U.O. Τμήμα Νέων καρυών ). Κατά καιρούς, γίνονται εκδηλώσεις μνήμης στο συγκεκριμένο σημείο.

Παλιότερα, ο κ. Χαρ.  Βόγιας , με σειρά άρθρων του κι ως μέλους του Συλλόγου Φίλων του Πηνειού [3]  και του Παραποτάμιου Πολιτισμού, πρότεινε να ξανακτιστεί η παλιά πέτρινη γέφυρα. Παράλληλα, προκάλεσε μελέτες 80 φοιτητών του Πανεπιστημίου του Ντάρμσταντ το 1997, εκ των οποίων επιλέχτηκαν τέσσερις. Αλλά, το θέμα δεν προχώρησε.

 —————————————————

[1] Εφημερίδα «Ελευθερία» 22 Ιουλίου 1970

[2]Για τον συγκεκριμένο, διαθέτει αντίγραφο του ημερολογίου του, το οποίο αναφέρεται και στην ανατίναξη στο Αλκαζάρ, το μέλος της  Φωτοθήκης του Ομίλου Φίλων της Θεσσαλικής Ιστορίας Thomas Kiriakos. Το ημερολόγιο παραχώρησε μέσω FACEBOOΚ, ο εγγονός του Jason Lowe.

[3] «Ελευθερία» Ιούνιος 1997 ρεπορτάζ Κατερίνας Ζησοπούλου, «Ελευθερία» 5 Φεβρουαρίου 2004, «Ημερήσιος Κήρυκας» 8 Φεβρουαρίου 2004

Από τον Βαγγέλη Ρηγόπουλο / Φωτοθήκη Λάρισας